Ekologlar Amazon tokaýlarynyň onlarça keseliň öňüni almaga kömek edýändigini subut etdiler

  • 15.09.2025 10:34
  • 5.7k+

Daşky gurşawy goraýjylaryň halkara topary arassa tokaýlyklaryň uly meýdany tutýan Amazon sebitlerinde ýangyn bilen baglanyşykly 27 keseliň we zoonoz ýokançlygynyň ep-esli az bolýandygyny anyklady. Tebigaty goramak boýunça halkara bileleşiginiň (IUCN) habaryna görä, bu maglumatlar tokaýy çapylan ýerleri dikeltmegiň we agaç çapmagyň çäklendirilmeginiň zerurdygyny tassyklaýar.

"Tropiki tokaýlaryň ýerleşýän çäginde derman öndürmek üçin ulanylýan köp sanly derman ösümlikleriniň ösýändigini köpden bäri bilýäris. Biziň geçiren seljermämiz, bu tokaýlaryň özleriniň ýangyn bilen baglanyşykly köp sanly öýken kesellerine we gan aýlanyş kesellerine, şeýle hem gyzzyrma, Çagas keseli we rikettioz ýaly köp ýokançlyklara päsgelçilik bolup durýandygyny görkezýär" - diýip, IUCN-iň tokaýlary we öri meýdanlaryny öwrenmek programmasynyň utgaşdyryjysy Paula Prist mälim etdi.

Barlag Amazon ýurtlarynyň sekizisinde 2001–2019-njy ýyllaryň dowamynda daşky gurşawy goraýyş  we saglyk gulluklaryndan alnan maglumatlary öz içine aldy. Bu döwürde 28,4 milliondan gowrak näsag ýokançlyklar hem-de dowamly dem alyş we ýürek-damar keselleri boýunça kömek sorady. Deňeşdirme seljermesi tokaýlaryň köpçülikleýin çapylmagynyň we ýangynlaryň ýüz tutmalaryň sanynyň köpelmegine getirendigini görkezdi.
Aýratynam Boliwiýa zyýan çekdi, Amazon sebitleriniň 30% töweregi ýangynyň we agaçlaryň bikanun çapylmagynyň täsirine sezewar boldy, bu görkeziji Braziliýada 15% töweregi boldy. Braziliýa Amazonynda öýkeniň dowamly keselleri sebäpli hassahanalara ýüz tutanlar 38%, ýürek-damar keselleri boýunça ýüz tutmalar 27% boldy, gyzzyrma we beýleki ýokanç keseller öň tokaýlaryň 40%-den gowragyny öz içine alýan etraplarda has ýygy duş gelýärdi.
Alymlar tokaýlary goramak we dikeltmek boýunça çäreleriň güýçlendirilmeginiň, şeýle hem "indeý topraklarynyň" kanuny statusyny giňeltmek boýunça çäreleriň her ýyl dem alyş we ýürek-damar keseller bilen bagly 15 milliona çenli ýagdaýyň öňüni alyp biljekdigine ynanýarlar.


20.10.2025 11:21
13k+

Adamyň garramagy jyns taýdan ýetişenden soň başlanýar — nemes alymlarynyň täze açyşy

Nemes alymlary adam bedeniniň garrymagynyň ribosom DNK (rDNT) bilen baglydygyny ýüze çykardylar. Bu DNK bölegi öýjükleriň ýaşamagy üçin zerur bolup, olaryň işjeňligini üpjün edýär. Barlagyň netijeleri Aging-US žurnalynyň sahypasynda çap edildi...

20.10.2025 11:16
2.7k+

Täze doglan çagalarda diabetiň täze görnüşi anyklandy

Alymlar täze doglan çagalarda diabetiň öň mälim bolmadyk görnüşini ýüze çykardylar. Ol TMEM167A atly geniň mutasiýasy bilen baglydyr. Journal of Clinical Investigation (JCI) žurnalynyň habaryna görä, bu mutasiýa insulin öndürýän aşgazanasty mäziniň β- öýjükleriniň işini bozýar we olaryň heläk bolmagyna getirýär...

12.10.2025 22:39
2k+

AstraZeneca-nyň taýýarlan täze derman serişdesi durnukly gipertoniýaly näsaglarda gan basyşy peseltdi

AstraZeneca farmasewtika kompaniýasy täze taýýarlan baxdrostat atly eksperimental serişdesiniň soňky kliniki synaglardan üstünlikli geçendigini we bejermesi kyn gipertoniýaly näsaglarda gan basyşy peseltmäge kömek edendigini mälim etdi...

11.10.2025 18:25
12k+

Aşgabatda, Tejende we Daşoguzda täze saglygy goraýyş desgalarynyň düýbi tutuldy

Saglygy goraýyş we derman senagaty işgärleriniň güni mynasybetli Türkmenistanda saglygy goraýyş ulgamynyň köpugurly düzüminiň üstüni ýetirjek döwrebap lukmançylyk desgalarynyň düýbüni tutmak dabaralary boldy. Aşgabadyň günorta künjeginde baýramçylyk ýagdaýy emele geldi...