And daglarynda ýitirilen Tiuanako siwilizasiýasynyň ybadathanasy tapyldy

  • 28.06.2025 11:03
  • 5.2k+

Arheologlar adybir meşhur arheologik toplumdan, takmynan, 215 km günorta-gündogarda Boliwiýanyň günortasyndaky gadymy Tiuanako siwilizasiýasynyň ybadathanasyny tapdylar. Bu açyş hakynda Antiquity žurnalynda habar berildi.

Bu toplum depäniň üstünde ýerleşip, oýda ýerleşen gönüburçly howluly modul desgasy görnüşindedir. Onuň ölçegleri – takmynan, uzynlygy 125 metr we ini 145 metr. Içinde 15 sany gönüburçly bina bar. Pensilwaniýa uniwersitetiniň barlagçylarynyň we olaryň boliwiýaly kärdeşleriniň pikirine görä, ybadathana gije-gündiziň deňleşmesinden soň däp-dessurlary geçirmek üçin ulanylypdyr.
Tiuanako siwilizasiýasy häzirki And daglarynyň çäginde ýaşapdyr we takmynan müň ýyl ozal ýitipdir. Alymlar muny inkleriň öňbaşçylary hasaplaýarlar.


Palaspata (sebitiň adyna görä) diýlip atlandyrylýan ybadathana üç söwda ýolunyň: Titikaka kölüniň hasylly ýerleriniň, Altiplano öri meýdanlarynyň we Koçabamba jülgeleriniň çatrygynda ýerleşipdir.
Ýüzleý gatlakdan mekgejöwenden edilen çiçe içgisi içmek üçin ulanylýan keru gap-gaçlarynyň bölekleri tapyldy. Bu ybadathananyň däp-dessur we söwda funksiýasyny görkezýär.
Ýerli fermerler depe hakda bilseler-de, onuň aşagynda harabalyklaryň bardygyny bilmeýärdiler.


28.10.2025 11:14
1.4k+

Barlag: EA sebäpli ýetginjekler çalt, ýöne ýüzleý pikirlenip başladylar

Oksfordyň uniwersitetiniň neşirýatynyň geçiren täze barlagyna görä, emeli aň (AI) ýaşlaryň pikirlemegine işjeň täsir edýär: ol has çalt pikirlemäge kömek edýär, ýöne käte seljerme çuňlugyny ýitirýär diýip Business Insider ýazýar...

23.10.2025 09:57
6.9k+

Alymlar Sahara çölüniň häzirkisinden 75%-e çenli “ygally” bolmagynyň mümkindigini çaklaýarlar

XXI asyryň ikinji ýarymynda Sahara çölünde ýagşyň mukdary häzirki döwrüň görkezijileri bilen deňeşdirilende takmynan 75% ýokarlanyp biler diýip, ABŞ-nyň Illinoýs uniwersitetiniň klimatologlary çaklaýarlar. Barlaglaryň netijeleri npj Climate and Atmospheric Science žurnalynda çap edildi...

20.10.2025 10:52
11k+

Angliýada bitewi diýen ýaly “gylyç şekilli ażdarha” tapyldy

Beýik Britaniýanyň Ýura kenarynda alymlar öň belli bolmadyk, delfiniň ululygyndaky gadymy deňiz süýrenijisi — ihtiozawryň bitin diýen ýaly skeletini tapdylar. Britan paleontologlary Papers in Paleontology žurnalynda çap eden makalasynda bu tapyndynyň ihtiozawrlaryň ewolýusiýasynyň taryhyndaky boşlugy doldurmaga kömek edýändigini belleýärler...

16.10.2025 09:22
5.6k+

Alymlar: Ýer klimat çökgünliginde “yzyna gaýtaryp bolmajak ilkinji sepgidi” aşdy

Täze ylmy barlaglaryň maglumatlaryna görä, planeta klimat üýtgemeleriniň “yzyna gaýtaryp bolmajak ilkinji sepgitden” geçdi. Ummanlaryň gyzmagy tas milliard adamyň durmuşyny kesgitleýän merjen rifleriň köpçülikleýin ölmegine getirdi diýlip, Science News žurnalynda neşir edilen hasabatda aýdylýar...