Alymlar kömür gazylyp alnanda galýan galyndylary berk semente öwürdiler

  • 14.06.2025 19:32
  • 3.7k+

Russiýanyň Perm milli ylmy-barlag politehniki uniwersitetiniň (PNIPU) alymlary kömür gazylyp alnanda galýan galyndylary – terrikonikleri sement önümçiliginde peýdalanmagyň usulyny tapdylar. Täze düzüm adaty sementden 21% has berk. Bu baradaky ylmy iş «Himiýa. Ekologiýa. Urbanistika» atly ýygyndyda «Prioritet 2030» maksatnamasynyň çäklerinde neşir edildi.

Terrikonikler – kömür gazylyp alnanda emele gelýän boş dag jynslarynyň üýşmeleňidir. Olar öz-özünden ýanyp, howa zäherli maddalary goýberip biler: diňe bir terrikonik bir günde 4-5 tonna uglerod oksidini we 600-1100 kilogram aralygynda kükürt angidridini howa goýberýär. Terrikonikleriň rekultiwasiýasy gaty gymmada düşýär, üstesine-de, ösümlikleriň sagdyn ýetişip bilmeýändigi sebäpli, hemişe netijeli hem bolmaýar
Alymlar terrikonikleri portlandsemente we betona goşmaça mineral hökmünde ulanmagy teklip etdiler. Bu usul materiallaryň berkligini, suw geçirmezligini we poslama garşylyklygyny artdyrýar, şeýle-de tebigy çig mallaryň tygşytlanmagyna mümkinçilik berýär. Alymlar Kizel kömür basseýninde, galyndylaryň mukdarynyň 13 million kub metre ýetýän ýerinde terrikonikleriň düzümine gözegçilik etdiler. Ýananlaryň düzüminde kwars, ýanmadyklarda bolsa kaolinit we kömür bar. Ýanmadyk terrikonik 700°C temperaturada ýakylansoň, ýokary işjeňlik görkezýär we sementiň hilini gowulandyrýar.
Geçirilen synaglar görkezdi: sementiň 20%-ni ýanmadyk terrikonik bilen çalyşanyňda garyndynyň berkligi 21% artýar. Ýanan terrikonik bilen çalyşylanda bolsa, hiç hili diýen ýaly täsir etmeýär.
Bu usul kömür basseýnlerinde emele gelen tehnogen galyndylarynyň möçberini ep-esli azaltmaga hem-de sement önümçiliginde serişdeleri tygşytlamaga mümkinçilik berer.


düýn 06:27
4.2k+

Hytaýda arynyň beýnisini dolandyrmagy öwrendiler. Ol diýleni 90% ýerine ýetirýär

Pekin tehnologiýa institutynyň alymlary beýnä täsir edýän dolandyryjy arkaly dolandyryp bolýan dünýäde ilkinji kiborg aryny döretdi. Bu barada South China Morning Post neşiri habar berýär. Enjamyň agramy 74 milligram bolup, bu arylaryň göterýän şireli haltasynyň agramyndan hem azdyr...

düýn 06:16
2.3k+

Alymlar bagry göçürmezden bejermek üçin sütün öýjüklerini döretdiler

Ýewropaly molekulýar biologlar organyň dokumalaryna netijeli ýapyşýan we çynlakaý zeper ýetmelerde onuň regenerasiýasyny çaltlaşdyrýan bagyr sütün  öýjükleriniň ösdürilip ýetişdirilişini işläp taýýarladylar. Bu açyş sirrozyň agyr görnüşlerinde bagyr transplantasiýasyna alternatiwa bolup biler diýip, Birmingem uniwersitetiniň metbugat gullugy habar berdi...

14.07.2025 17:12
7.6k+

Aşgazany ösümlikden doly, taryhda ilkinji ot iýýän pterozawr tapyldy

Paleontologlar taryhda ilkinji gezek aşgazanynda ösümlik iýmitiniň galyndylary bolan pterozawryň galyndylaryny tapdylar. Bu açyş agzalan uçýan süýrenijileriň käbir görnüşleriniň ot iýiji bolandygynyň ilkinji göni subutnamasydyr...

14.07.2025 10:44
2.2k+

Paleontologlar gadymy süýdemdirijiniň täze görnüşini açdy. Ol 143 mln ýyl ozal ýaşapdyr

Paleontologlar dügür dişlileriň toparyndan mezozoý süýdemdirijisiniň täze nesline we görnüşine häsiýetnama berdi. Onuň dişleriniň daşa öwrülen galyndylary Beýik Britaniýada tapyldy. Takmynan, 143 mln ýyl ozal ýaşan bu jandar Novaculadon mirabilis adyny aldy diýlip, Proceedings of the Geologists’ Association žurnalynda habar berilýär...