Tebigatyň täze kanuny: ewolýusiýa janly we jansyz tebigatyň umumy aýratynlygydyr

  • 20.10.2023 10:05
  • 12k+
Tebigatyň täze kanuny: ewolýusiýa janly we jansyz tebigatyň umumy aýratynlygydyr

Kaliforniýa Tehnologiýalar institutynyň, Karnegi Ylym tnstitutynyň, Kornell uniwersitetiniň alymlary we Kolorado uniwersitetiniň filosoflary tebigatyň täze kanunyny beýan etdiler. Täze kanuna görä, çylşyrymly ulgamlar gurluşyny has-da çylşyrymlylaşdyryp we köpdürliligini artdyryp ösýärler.

«Proceedings of the National Science Academy» (PNAS) žurnalynda çap edilen makalada ewolýusiýanyň Ýerdäki ýaşaýyş bilen çäklenmeýändigi, onuň atomlardan we minerallardan başlap, planetalara we ýyldyzlara çenli beýleki adatdan daşary çylşyrymly ulgamlarda hem ýüze çykýandygy beýan edilýär.
Funksional maglumatlarynyň artmagy kanuny ewolýusiýanyň janly we jansyz tebigatyň umumy aýratynlygydygyny ykrar edýär. Bu ulgamlar köp gezek tertipleşdirilip bilinjek atomlar, molekulalar ýa-da öýjükler ýaly köp dürli düzüm böleklerden ybarat bolmaly. Ikinjiden, olar sansyz dürli mehanizmleriň döremegine sebäp bolýan tebigy proseslere sezewar bolýarlar. Netijede, konfigurasiýalaryň diňe az sanly bölegi funksiýalar boýunça seçgi diýlip atlandyrylýan prosesden aman galýar.
Ulgamyň köp dürli konfigurasiýalary bir ýa-da birnäçe funksiýalara baglylykda seçgä sezewar bolsa, ulgam öser. Iň esasy funksiýa durnuklylykdyr, ýagny komponentleri durnukly tertipde ýerleşen konfigurasiýalar saýlanýar. Üznüksiz energiýa akymy bolan ulgamlar hem saýlanýar. Üçünji funksiýany alymlar «täzeçillik» diýip atlandyrýarlar – täze ulgamlaryň ösüş meýlilleri özboluşly häsiýetlere ýa-da aýratynlyklara alyp barýan täze konfigurasiýalary başdan geçirýär.
Mysal hökmünde alymlar minerallaryň ewolýusiýasyny getirýärler. Irki Gün ulgamynda atomlary has durnukly ýerleşen minerallaryň bary-ýogy 20 görnüşi bardy. Bu ilkinji minerallar ýaşaýşyň döremegine gatnaşan minerallaryň indiki nesilleri üçin esas bolup hyzmat edipdir. Ýaşaýşyň we minerallaryň ewolýusiýasy soňra biri-biri bilen berk baglanyşýar, çünki dişler, süňkler, haýwanlaryň ösüntgileri we gapaklary minerallardan ybaratdyr. Häzirki wagtda çylşyrymly fiziki, himiki we biologiki prosesleriň netijesinde ýüze çykýan minerallaryň 6000-e golaý görnüşi mälimdir.


şu gün 00:10
879

Alymlar aşa dykyz, superýerli, köp planetaly ulgamy tapdylar

Halkara alymlar topary täze köp planetaly ulgamy ýüze çykardylar we oňa K2-360 diýip at berdiler. Ol Ýerden takmynan 750 ýagtylyk ýylynda ýerleşýär. Ulgamda Güne meňzeş ýyldyzy aýlaýan iki sany planeta bar. Gözlegiň...

20.11.2024 11:46
1.8k+

Alymlar Plutony we Harony öwrenmeklige 50 ýyl sarp etmäge taýyn. “Persefona” missiýasy

Barlagçylar topary Plutonyň ulgamyny öwrenmek üçin “Persefona” missiýasyny teklip etdiler. Onuň dowamlylygy 50 ýyla çenli bolup biler diýip, Phys.org habar berýär. Şeýle missiýa 2015-nji ýylda karlik planetasy...

19.11.2024 14:15
6.8k+

Stol çekmesinde ýatdan çykarylan meteorit alymlara Marsdaky buzlaryň eremeginiň syryny çözmäge kömek etdi

Perdýu uniwersitetiniň (PU) amerikan alymlary planetanyň sowamagyndan milliardlarça ýyl soň, Marsda köp ýyllyk buzlaryň eremeginiň sebäbini tapdylar. Gözlegçiler 700 million ýyldan gowrak köne mars meteoritinde...

19.11.2024 12:05
2.1k+

Emeli hemralaryň orbitadaky “ömrüni” uzaltmaga kömek etjek robot eller döredildi

Aerokosmos pudagynyň iri kompaniýasy bolan Northrop Grumman-yň golçur kärhanasy SpaceLogistic 2026-njy ýylda geostasionar orbitada emeli hemralara hyzmat etmek üçin Mission Robotic Vehicle (MRV) apparatyny uçurmagy...