Gaýtadan işlenen plastik gormonal ulgam üçin zyýanly bolup çykdy

  • 29.06.2025 13:10
  • 6k+

Plastik çökgünligine çözgüt gözläp, köp ýurtlar soňky onlarça ýylyň dowamynda plastikleri gaýtadan işlemäge aýratyn üns berdiler. Emma täze barlaglar bu usulyň hem howpsuz däldigini görkezýär. Nemes alymlarynyň geçiren ylmy işi Journal of Hazardous Materials žurnalynda neşir edilip, gaýtadan işlenen plastigiň janly organizmlere ýaramaz täsir ýetirip bilýändigini görkezdi.

Barlag nähili geçdi?

Barlagda alymlar gaýtadan işlenen polietileniň granulalaryny 48 sagatlap suwda sakladylar. Soňra şol suwa biologik barlaglarda giňden ulanylýan dänio-rerion balyklarynyň embrionlaryny ýerleşdirdiler. Balyk embrionlary bu suwda 120 sagatlap (takmynan 5 gün) ýaşady.
Netijede, balyklarda gormonal ulgama, esasan hem tireoid gormony bolan tiroksiniň işlenip çykmagyna jogapkär genleriň işjeňliginiň artandygy (gen ekspressiýasy) ýüze çykaryldy. Mundan başga-da, olaryň kök öýjükleriniň ýag öýjügine (adiposit) öwrülmek derejesi hem artdy. Bu fiziologik üýtgeşmeler diňe 5 günlük täsirlenmeden soň ýüze çykdy.
Şeýle-de bolsa, balyklaryň hereketleriniň işjeňligini barlamak üçin geçirilen barlaglarda möhüm özgerişlik tapylmady.

Plastiň düzümi — zäherli maddalar bilen baý

Mass-spektrometriýa arkaly alymlar suwdan plastmassadan çykan 84 sany himiki birleşmäni tapdylar. Olaryň arasynda zenan jyns gormonlaryna meňzeýän plastifikatorlar, şeýle hem dermanlaryň we pestisidleriň galyndylary bardy. Alymlar bu zäherli maddalaryň plastigiň ýygnalyş, arassalaýyş ýa-da önümçilik tapgyrlarynyň birinde plastmassyň düzümine girendigini çaklaýarlar.
Barlagyň ýolbaşçysy Azora Köneg Kardgar şeýle belleýär:

“Plastigiň suw bilen gysga aragatnaşygyndan soň hem şeýle güýçli täsirleriň ýüze çykmagy onuň janly jandarlara howpludygynyň ýene bir subutnamasydyr. Biziň bellän fiziki we gormonal üýtgeşmelerimiz dänio-rerionyň saglygyna täsir edip biler”.

Has giň gerimli howp

Bu netije ozalky barlaglar bilen hem utgaşýar. Olar plastik komponentleriniň testosteronyň derejesine we adamlaryň köpelijilik ukybyna ýaramaz täsir ýetirýändigini görkezýär. Naked Science neşiriniň ýazmagyna görä, 1970-nji ýyllardan bäri adamda testosteronyň ýylsaýyn 1% peselýändigi, bu ýagdaýyň fiziki güýjüň azalmagyna hem sebäp bolýandygy bellenilýär. Häzirki zaman oglanlarynyň güýji 1970-nji ýyllaryň gyzlarynyň derejesine ýetýär. Şeýle hem erkekleriň tohum öýjügiň aktiwliginiň hem peselýändigi aýdylýar.

Netije: berk gözegçilik zerur

Alymlar gaýtadan işlenen plastigiň himiki düzümine has berk gözegçilik girizmegiň zerurdygyny nygtaýarlar. Bu, esasanam, iýmit we derman gaplamalary üçin ulanylanda şeýledir.


düýn 17:39
3.8k+

Hytaýda robot-pingwinler metro arkaly sargytlary eltip başlady

Hytaýyň Şençžen şäheriniň metrosynda jemgyýetçilik ulagyna birleşdirilen, dünýäde ilkinji eltip beriş ulgamy işe girizildi: daşky görnüşi pingwine meňzeş 41 sany özbaşdak robot 7-Eleven dükanlar zynjyry üçin haryt daşap başlady...

18.07.2025 12:10
2.4k+

Zebra balyklary alymlara adamda eşidişi nädip dikeltmelidigine düşünmäge kömek edýär

Amerikaly biologlar sesleriň kabul edilişine jogapkär duýgur öýjükleriň dikeldilmegine gözegçilik edýän genleri tapdylar. Bu adamlarda kerrewligi we kerligi bejermegiň usullaryny işläp düzmäge kömek edip biler diýip, Stouers lukmançylyk barlag institutynyň (SIMR) metbugat gullugy habar berdi...

17.07.2025 14:28
2.4k+

Turşudan süýjä: Hytaýda kömürturşy gazyny şekere öwürmegi öwrendiler

Hytaýyň Ylymlar akademiýasynyň Týanszin senagat biotehnologiýa institutynyň alymlary kömürturşy gazyny çylşyrymly uglewodlara netijeli öwürmegiň usulyny işläp taýýarladylar. CO₂-ni üýtgetmegiň netijesinde olara fruktoza, glýukoza, amiloza, amilopektin we azyk hem himiki senagatda ulanmak üçin ýaramly bolan beýleki birleşmeleri almak başardýar...

16.07.2025 06:27
5.2k+

Hytaýda arynyň beýnisini dolandyrmagy öwrendiler. Ol diýleni 90% ýerine ýetirýär

Pekin tehnologiýa institutynyň alymlary beýnä täsir edýän dolandyryjy arkaly dolandyryp bolýan dünýäde ilkinji kiborg aryny döretdi. Bu barada South China Morning Post neşiri habar berýär. Enjamyň agramy 74 milligram bolup, bu arylaryň göterýän şireli haltasynyň agramyndan hem azdyr...