Geohimikler altynyň gelip çykyşyny düşündirdiler: ol Ýeriň özeninden syzylyp çykýar

  • 01.06.2025 18:47
  • 5.1k+

Germaniýanyň Göttingen uniwersitetiniň geohimikleri görlüp-eşidilmedik açyş etdiler. Olaryň barlaglary altynyň we beýleki gymmatly metallaryň üstki gatlaga Ýeriň özeninden syzylyp çykýandygyny subut etdi. Nature žurnalynda çap edilen ylmy makalada bu prosesiň milliardlarça ýyllap dowam edýändigi aýdylýar.

Häzirki wagtda Ýerdäki altynyň 99%-den gowragy demir ýadrosynda jemlenendir. Ol Ýer togalagynyň tutuş gury ýerini 50 santimetr galyňlykda örtmäge ýeterlikdir. Ýer ýaňy emele gelen wagty, altyn ýaly agyr elementler onuň özenine çöküp, ýeňil elementler ýer gabygyny emele getiripdir. "Demir betbagtlygy" diýlip atlandyrylýan bu proses 4,5 milliard ýyl ozal başlanypdyr. Soň bolsa meteoritler gabyga ýene biraz  metal goşupdyr, ýöne olaryň paýy azdyr.
Nemes alymlary Gawaý adalarynyň wulkan jynslaryny öwrendiler. Olarda ýadroda duş gelýän, ýöne mantiýada bolmadyk element bolan ruteniýa-100 izotopyny tapdylar. Bu altynyň we beýleki metallaryň hakykatdanam planetanyň jümmüşinden  ýokary galýandygyny kesgitlemäge mümkinçilik berdi.

"Netijeleri görenimizde, munuň altyn çeşmesidigine düşündik!" – diýip, geohimik Nils Messling gürrüň berýär.

Onuň kärdeşi Mattias Willbold her ýyl özen bilen mantiýanyň serhedinde ýüzlerçe kwadrillion tonna jynsyň emele gelip, ýokaryk hereket edýändigini öňe sürýär. Bu ýadronyň planetanyň ýokarky gatlaklary bilen yzygiderli täsirleşýändigini subut edýär.
Bu açyş Ýeriň jümmüşindäki proseslere we magdan ýataklarynyň emele gelşine has gowy düşünmäge kömek edýär. Ýeriň ýadrosyna ýetmek mümkin bolmasa-da, indi ýerdäki altynyň milliardlarça ýyllap uzak ýoly (2900 km çuňlukdan) geçendigi düşnükli.


düýn 14:28
1.7k+

Turşudan süýjä: Hytaýda kömürturşy gazyny şekere öwürmegi öwrendiler

Hytaýyň Ylymlar akademiýasynyň Týanszin senagat biotehnologiýa institutynyň alymlary kömürturşy gazyny çylşyrymly uglewodlara netijeli öwürmegiň usulyny işläp taýýarladylar. CO₂-ni üýtgetmegiň netijesinde olara fruktoza, glýukoza, amiloza, amilopektin we azyk hem himiki senagatda ulanmak üçin ýaramly bolan beýleki birleşmeleri almak başardýar...

16.07.2025 06:27
4.7k+

Hytaýda arynyň beýnisini dolandyrmagy öwrendiler. Ol diýleni 90% ýerine ýetirýär

Pekin tehnologiýa institutynyň alymlary beýnä täsir edýän dolandyryjy arkaly dolandyryp bolýan dünýäde ilkinji kiborg aryny döretdi. Bu barada South China Morning Post neşiri habar berýär. Enjamyň agramy 74 milligram bolup, bu arylaryň göterýän şireli haltasynyň agramyndan hem azdyr...

16.07.2025 06:16
2.5k+

Alymlar bagry göçürmezden bejermek üçin sütün öýjüklerini döretdiler

Ýewropaly molekulýar biologlar organyň dokumalaryna netijeli ýapyşýan we çynlakaý zeper ýetmelerde onuň regenerasiýasyny çaltlaşdyrýan bagyr sütün  öýjükleriniň ösdürilip ýetişdirilişini işläp taýýarladylar. Bu açyş sirrozyň agyr görnüşlerinde bagyr transplantasiýasyna alternatiwa bolup biler diýip, Birmingem uniwersitetiniň metbugat gullugy habar berdi...

15.07.2025 14:21
7.5k+

NASA Parker enjamynyň Güne iň golaý aralykdan alan wideosyny çykardy

NASA Parker Solar Probe enjamynyň 2024-nji ýylyň dekabrynda Güne ýakynlaşanda alan ilkinji suratlaryny paýlaşdy. Enjam ýyldyzyň üstünden 6,17 million km uzaklykdan sagatda 687 müň km tizlik bilen uçup geçdi. Görünýän...