Ispaniýada adam barmagynyň iň gadymy yzy tapyldy

  • 31.05.2025 17:42
  • 8k+

Ispan arheologlary San-Lasaro gowagynda (Ispaniýa) adamyň ýüzüni ýada salýan uzyn daş tapdylar. Daşyň edil ortasynda, ähtimal, burny aňladýan gyzyl nokat bar. Geçirilen seljermeler bu nokadyň ohra (gyzylymtyl tebigy mineral boýag) batyrylan barmak bilen goýlandygyny görkezdi. Bu bolsa ony häzirki wagta çenli adam barmagynyň bize mälim bolan iň gadymy yzyna öwürýär. Onuň 43 müň ýyllyk taryhy bar.

Bu açyş 2022-nji ýylda edildi. Gazuw-agtaryş işlerine Madridiň Komplutense uniwersitetinden Dawid Alwares Alonso ýolbaşçylyk etdi. Daşyň golaýynda neandertallara degişli gurallar hem tapyldy. Gowagyň özünde ohranyň ýokdugy sebäpli, alymlar pigmentiň başga bir ýerden getirilendigini aýdýarlar.

Nokadyň hakykatdanam barmak bilen goýlup-goýulmandygyny anyklamak maksady bilen, arheologlar kriminalistlere ýüz tutdylar. Olar hem bu nokadyň uly ýaşly neandertalyň barmagy bilen goýlandygyny tassykladylar. Daşda urgy ýa-da gündelik ulanyşa degişli yzlar tapylmady.
Alonsonyň pikiriçe, bu nokat bilkastlaýyn goýlan bolmaly.

«Eger-de nokat tötänden peýda bolan bolsady, hyýaly ýüz şekiliniň edil ortasynda däl-de, başga ýerde bolardy. Biz munuň burny görkezmek üçin, ýörite edilendigine ynanýarys» — diýip, ol aýtdy.

Alymlar bu açyşy «pareýdoliýa» bilen baglanyşdyrýarlar. Pareýdoliýa – bu jansyz zatlarda ýa-da nagyşlarda tötänden ýüz görmek meýlidir. Neandertal bu gaýada ýüzüň şekilini görüp, oňa «burun» goşup, üstüni ýetirmek islän bolsa gerek.
Barlagy geçiren alymlaryň pikirine görä, bu açyş neandertallarda abstrakt pikirlenmäniň we simwollary aňmak ukybynyň bolandygyny görkezýär. Bu bolsa, ozal diňe Homo sapienslere mahsus diýlip hasaplanan döredijilik başarnyklarynyň, aslynda, neandertallarda hem bolandygyny görkezýär. Bu barada ylym dünýäsinde onlarça ýyl bäri çekeleşikler dowam edip gelýär. Soňky ýyllarda edilen şeýle açyşlar (123) ozalky gipotezalaryň düýplerini çynlakaý sarsdyrdy.
Bu barada geçirilen barlagyň netijeleri «Archaeological and Anthropological Sciences» žurnalynda çap edildi.


düýn 13:25
1.4k+

Burunda işdäniň gözegçiligine täsir edýän reseptorlar tapyldy

Ýewropaly neýrofiziologlar burnuň ys alyş epiteliýsinde iýmitiň ysyny alanda doýmak duýgusyny güýçlendirýän reseptorlaryň aýratyn kategoriýasyny tapdylar. Garramagyň biologiýasy instituty (Germaniýa) bu neýronlarda bökdençligiň ýüze çykmagy artykmaç iýmeklige we semremeklige getirip biljekdigini ýüze çykardy...

13.06.2025 10:27
8k+

Türkiýede patyşa Midas bilen baglanyşykly 2800 ýyllyk mazar tapyldy

Ankaranyň günorta-günbatarynda ýerleşýän gadymy Gordion şäherinde arheologlar, takmynan, 2800 ýyl mundan ozalky döwre degişli mazar tapdylar. Hünärmenleriň pikirine görä, bu mazar ady rowaýata öwrülen patyşa Midasyň garyndaşlaryna degişli bolup biler diýip, Live Science ýazýar...

11.06.2025 13:31
3.8k+

Nematod gurçuklarynyň syýahat etmek üçin “janly diň” guruşlary ilkinji gezek wideo alyndy

Maks Plank Jemgyýetiniň Haýwanlaryň özüni alyp barşy institutynyň we Konstans uniwersitetiniň alymlary ýabany tebigatda ilkinji gezek nematodlaryň adaty bolmadyk hereketini hasaba aldylar. Bu gurçuklar wertikal “janly diňler” görnüşinde düzülip, golaýyndan geçýän mör-möjekleriň bedeninde “ýapyşyp” ondan-oňa geçýärler...

07.06.2025 18:54
3.9k+

Öli deňziň golýazmalary alymlaryň pikir edişinden has gadymy bolup çykdy

Niderlandlardan, Daniýadan, Italiýadan we Belgiýadan alymlar topary emeli aňyň kömegi bilen Öli deňziň gadymy golýazmalarynyň ýaşyny has takyk kesgitlemegi başardy. Netijede, olar öň çak edilenden ep-esli gadymy bolup çykdy...