100 mln ýyl ozal Tetis ummanynyň ýitmegi howa we adamlaryň göçüş ýollaryna täsir edipdir

  • 28.04.2025 15:58
  • 4.6k+

Takmynan, 100 million ýyl mundan ozal, gadymy Tetis ummanynyň ýuwaş-ýuwaşdan ýitip başlamagy dünýäde howa şertleriniň üýtgemegine, çölleriň döremegine we haýwanlaryň, şol sanda adamlaryň ata-babalarynyň hem göçüp gidýän ýollaryna uly täsir ýetiripdir. Bu barada «Nature Reviews Earth & Environment» žurnalynda çap edilen täze barlagda aýdylýar.

Halkara geologlaryň we klimatologlaryň toparynyň maglumatlaryna görä, Afrikanyň, Arap ýarymadasynyň we Hindistanyň demirgazyk tarapa hereketi bu materikleriň Ýewraziýa bilen çaknyşmagyna sebäp bolupdyr. Bu hadysa diňe bir geografiýany üýtgetmän, eýsem ummanlaryň akymlarynyň işine-de päsgelçilik döredipdir.
Takmynan, 30 million ýyl mundan ozal, öňki Tetis ummanynyň bolan ýerinde «gomfoter köprüsi» diýlip atlandyrylýan – Afrika bilen Ýewraziýanyň arasynda gury ýer geçelgesi emele geldi. Bu ýol arkaly, häzirki zamanyň adamlarynyň ata-babalaryny hem öz içine alýan haýwanlar göçüp başladylar. Şol döwürde, geljekki Sähranyň ýerleşjek ýerlerinde gurak we suwsuz zolaklar hem döräp ugrapdyr.
Barlagyň awtorlary Tetis ummanynyň ýitmeginiň Aziýadaky musson ýelleriniň güýçlenmegine sebäp bolandygyny belleýärler. Şeýle-de gündogar Afrikadaky ýerleriň kem-kemden guramagyna-da täsir edendigini aýdýarlar. Bu üýtgeşmeler Homo nesliniň ewolýusiýasyna hem täsir eden bolmaly.


düýn 14:32
4.2k+

Plastik galyndylardan parasetamol öndürmegiň usuly tapyldy

Edinburg uniwersitetinden professor Stiwen Uollesiň ýolbaşçylygyndaky alymlar topary plastik galyndylarynyň derman öndürmek üçin ulanylyp bilinjekdigini kesgitlediler. Bu barada Nature žurnalyndaky barlaga salgylanýan The Guardian ýazýar...

24.06.2025 13:34
2.3k+

Awstraliýaly kebeleklerde ugruny ýyldyzlara görä kesgitlemek ukyby ýüze çykaryldy

Awstraliýaly bogong kebelekleri ( Agrotis infusa ) ýyldyzlardan we Ýeriň magnit meýdanyndan ugur alyp, müň kilometre çenli aralygy geçmäge ukyply. Bu Awstraliýanyň Milli uniwersitetiniň, Günorta Awstraliýa uniwersitetiniň we beýleki barlag merkezleriniň hünärmenleriniň gelen netijesidir...

24.06.2025 13:32
2.4k+

Aýnadan çap etmek üçin ilkinji 3D printeri döredildi

Massaçusets Tehnologiýa institutynyň Linkoln barlaghanasynyň barlagçylary aýna zatlary öndürmäge ukyply ilkinji 3D printeri çykardylar. Şu wagta çenli additiw önümçilik şokolad we plastmassa ýaly dürli materiallary öz içine alypdy, ýöne organiki däl aýna bu tehnologiýanyň çäginden daşarda galyp gelýärdi...

24.06.2025 12:40
6.1k+

Britaniýaly alymlar robotlaryň kömegi bilen Arktikany gaýtadan doňdurmak isleýär

Britaniýanyň ARIA hökümet agentligi suwasty robotlaryň kömegi bilen Arktikanyň buz örtüginiň galyňlygyny saklamak we artdyrmak mümkinçiliklerini öwrenmek üçin 10 mln funt sterling (takmynan, $13,4 mln) bölüp berdi diýip, The Times habar berýär...