IQ derejäň peselmegi, ruhy çökgünlik, üzňelik: Internete baglylyk nämelere getirip biler? Alymlaryň jogaby

  • 12.07.2024 11:27
  • 5.8k+

Häzirki wagtda Internet we sosial ulgamlar durmuşymyza mäkäm ornaşdy. Adamlar çagalygyndan gajetleri ulanmagy öwrenýärler we Internete ir aralaşyp başlaýarlar. San maglumatlaryna görä, Internet dünýäniň ilatynyň 66%-i (takmynan 5,44 milliard adam) üçin elýeterlidir. Bu san artmagyny dowam etdirer: 2029-njy ýyla çenli bu görkezijiniň 7,9 milliard adama ýetmegine garaşylýar. Orta hasap bilen adamlar günde 6,5 sagat wagtyny onlaýnda geçirýär, ýaşlar-ha Internetde ondanam uzak wagt oturýarlar.

Şunuň bilen baglylykda, Internetiň olaryň akyl we beden saglygyna ýetirýän täsiri babatda aladalar artýar diýip, TASS habar berýär.
ABŞ-nyň Milli Saglygy goraýyş institutynyň (NIH) geçiren soňky barlaglary Internete baglanmagyň beýnide, esasanam çagalarda we ýetginjeklerde gurluş üýtgemelerine sebäp bolup biljekdigini görkezýär.
Alymlar Internetden üznüksiz peýdalanmagyň, esasanam onlaýn oýunlary aşa köp oýnamagyň beýnidäki öwezini doluş ulgamynyň bozulmagyna, pikirleniş ukybynyň, ýadyň peselmegine we çözgüt tapmak, belli bir karara gelmek endiginiň ýaramazlaşmagyna sebäp bolup biljekdigini anykladylar.
Netijede, adam bedeni, goşmaça daşyndan höwes bolmasa, dopamin öndürmegi bes edýär, bu bolsa addiksiýaly hassany endigine gaýta-gaýta dolanyp gelmäge mejbur edýär. Netijede, özüni göçgünli alyp baryp başlaýar, töwekgel hereketleri edýär we soňlugy bilen bolsa köpçülikden halys üzňeleşýär.
Köp wagtyny ekranyň öňünde geçirýän çagalaryň dili ösüşde gijä galýar, kesgitli karara gelmekde kynçylyk çekýär. Barlaglar, hatda ekranyň gysga wagtlyk täsir etmegi hem bir ýaşa çenli çagalarda beýniniň ösüşine ýaramaz täsir edip, olaryň IQ ýetmezçiligini görkezmegine sebäp bolýar.
Uly adamlarda Internete baglanmagyň jikme-jiklikleri az öwrenilen hem bolsa, hünärmenler olarda emosional ýadawlyk, depressiýa we ukusyzlyk ýaly alamatlaryň bardygyny belleýärler.
Internete baglanmak meselesi indi ählumumy meselä öwrülip barýar: ol şeýle bir  giň ýaýrady welin, 2020-nji ýylda BSGG ony wagtyňy dolandyryp bilmezlige, ukynyň bozulmagyna, energiýanyň ýitmegine we ünsüňi jemlemek ukybynyň peselmegine sebäp bolup biljek dünýä meselesi hökmünde resmi taýdan ykrar etdi. Internete baglanmaga garşy göreşmegiň esasy wezipesi ulanyjyny internetden hemişelik mahrum etmek däl-de, onuň bilen sagdyn gatnaşyk gurmaga kömek etmekdir. Munuň üçin şu aşakdakylar zerur:

  • Internete sarp edilýän wagty çäklendirmeli.
  • Interneti öz-özüňi ösdürmek we öwrenmek üçin ulanmaly.
  • Wagtal-wagtal ekrandan daşlaşyp, dynç almaly.
  • Köp wagtyňy hakyky dünýäde geçirmeli.

Internetiň peýdaly gural bolup biljekdigini ýatda saklamaly. Elektron kitaplaryň we okamagy öwrenmek üçin programmalaryň çagalaryň okamak endiklerine oňyn täsir edip biljekdigini görkezýän barlaglar bar. Hünärmenler internetiň ýaşlar üçin beýleki oňyn taraplaryny hem belleýärler: gözýetimleriniň giňemeginde we çaganyň zerur sanly endikleriniň ýokarlanmagynda orny uly.


03.08.2025 17:37
10k+

Awstraliýada ýurtda iň uly we iň agyr mör-möjek ýüze çykaryldy

Kwinslend tropiklerinde, Aterton belentliginde Awstraliýanyň çäginde belli bolan mör-möjekleriň iň uly we iň agyr görnüşi ýüze çykaryldy. The Guardian neşiriniň habar bermegine görä, taýajyk görnüşlileriň täze görnüşine Acrophylla alta ady berildi...

01.08.2025 15:02
5k+

Gadymy Müsür artefaktynda tötänleýin 4000 ýyllyk el yzy tapyldy

Kembrijdäki Fisuilýam muzeýinde saklanýan Gadymy Müsür artefaktynda hünärmenler 4000 ýyllyk el yzyny tapdylar. Tapyndy açylyşy 3-nji oktýabra meýilleşdirilen sergide görkeziler diýip, CNN ýazýar. El yzy “ruhlar öýüniň” – gurban etmek üçin aramgählerde we ruhlar üçin öý hökmünde ulanylan iki gatly binanyň şekilindäki palçyk predmetiň düýbünde tapyldy...

29.07.2025 12:15
15k+

Alymlar wagtyň azalandygyny subut edip, indi sekunty hasapdan aýyrmak isleýärler

Ýer öňküden çalt aýlanýar we bu taryhda ilkinji gezek global wagtdan sekunty aýyrmagyň zerurlygyna getirip biler. Bu barada Ýeriň aýlanyşy we hasaplaýyş ulgamlarynyň halkara gullugynyň (IERS) we ABŞ-nyň Harby-deňiz obserwatoriýasynyň maglumatlaryna salgylanyp, CNN habar berýär...

24.07.2025 10:24
3.7k+

Orta asyrlardan galan “ýylgyryş”: Polşadaky adada ýylgyrýan agaç ýüzi tapdylar

Torundaky (Polşa) Nikolaý Kopernik uniwersitetiniň arheologlary Polşanyň Lednisa kölüniň düýbünden ýüzüne oýulyp adamyň ýüzi şekillendirilen pürsi tapdylar. Bu açyş 2024-nji ýylda edildi, ýöne bu hakda indi resmi taýdan habar berildi...