Çägeden nädip jaý gurmaly?

  • 12.06.2021 17:46
  • 25k+

Dünýäde çölleşme hadysasyna gözegçilik edilýär — tokaýlaryň çapylmagy, öri meýdanlarda sürüleriň bakylmagy we gurluşyklar topragy çäge bilen tozanyň ekin bitmeýän garyşmasy bolmagyna getirýär. Birleşen Arap Emirlikleri çölleşme hadysasy bilen ozaldan tanyş — onuň ýerleriniň 75 göterimini çöller tutýar. Bilermenler bu tebigy resursy has netijeli peýdalanmak we öwrenmek üçin Dubaýa geldiler. Bu barada euronews.com giňişleýin maglumat berýär.

Çägeden kerpiçler
Çäge eýýäm suwdan soň ulanylýan tebigy resurslaryň arasynda ikinji orunda durýar. Ony gündelik harytlar bolan aýnadan we kosmetiki serişdelerden başlap, ýokary tehnologiýaly Gün batareýalarynyň önümçiligine çenli täze görnüşe getirdiler. Ýöne çäge, esasan, gurluşykda has köp ulanylýar.
2019-njy ýylda dünýäde kremniniň we kwarsyň importy üçin 1 milliarda golaý ýewro harçlandy, Birleşen Arap Emirlikleri bolsa import edijileriň arasynda dördünji boldy. Munuň özi çägäniň gurluşyk materialyna öwrülmegi üçin onuň dykyzlygynyň we digir-digirliginiň ýetmezçiligi bilen baglanyşyklydyr. Häzir bu ýerde mikroorganizmleriň fermentlerini ulanyp, çägäni gurluşyk bloklaryna öwürmek prosesi gözegçilikden geçirilýär.

«Bu proses örän haýal we gymmada düşýär, diýmek, ulanmak üçin amatsyz» diýip, doktor Stiwen Uilkinson aýdýar.

Bu prosesi tizleşdirmek üçin ol kösükli ösümlikleriň hem-de tohumlaryň gözegçilik edip bolýan fermentlerini öwrenýär. Bu mikroblary ýa-da fermenti ulanmagyň artykmaçlygy nirede gurluşyk gidýän bolsa şol ýere eltip boljak materialyň möçberinde jemlenýär. Diýmek, siz özüňize amatly bolan çägäni ulanyp we ony mikroorganizmler bilen berkidip bilersiňiz.

Stiwen Uilkinson,
Dubaýyň Wullongong uniwersitetiniň dosenti:
— Ýewropa komissiýasynyň maglumatlaryna görä, çölleşme hadysasy Ýewropa Bileleşigine ýylda onlarça milliard ýewro düşýär. Eger-de süýji suwlaryň we hasylyň ýitgisiniň garşysyna durulmasa, ol 2050-nji ýyla çenli gury ýeriň 90 göteriminiň degradasiýasyna getirip biler.
Dünýä ýüzi ählumumy çäge çökgünligi bilen ýüzbe-ýüz bolýar, bu meseläniň gaýry goýulmagy bolsa ony doldurmakdan has çalt täsir edýär, tutuş ekosistemalar we oba hojalygy üçin ýaramly ýerler ýok edilýär. Bu prosesi yza gaýtarmak bolsa, käbir alymlaryň pikiriçe, çöller hakyndaky ylymda jemlenýär. 

Maý Şalabi,
BAE-niň ICBA toprak muzeýiniň kuratory:
— Alymlar ösümlikler üçin suwdan we iýmit serişdelerinden has berk garyndyny döretmek maksady bilen, çägedäki bakteriaýalaryň we kömelekleriň möçberini artdyrýarlar. Şeýle hem bu ýerde finik palmasynyň köp sanly galyndylary biologik kömre öwrülýär. Ýüze çykarylýan uglerod çäge üçin topragy gowulandyryjy bolup hyzmat edýär.
Klimat tehnologiýalary boýunça iş alyp barýan «Desert Control» kompaniýasy suwuklyk görnüşindäki nanopalçyklaryň kömegi bilen, bu prosesi tizleşdirmek isleýärler. Kompaniýada aýtmaklaryna görä, ol, takmynan, 7 sagadyň dowamynda çölüň çägesini hasyl berýän topraga öwrüp biler. Eger tebigy usullarda etjek bolsaň, bu proses 7 ýyla çeker.


düýn 14:32
4.2k+

Plastik galyndylardan parasetamol öndürmegiň usuly tapyldy

Edinburg uniwersitetinden professor Stiwen Uollesiň ýolbaşçylygyndaky alymlar topary plastik galyndylarynyň derman öndürmek üçin ulanylyp bilinjekdigini kesgitlediler. Bu barada Nature žurnalyndaky barlaga salgylanýan The Guardian ýazýar...

24.06.2025 13:34
2.3k+

Awstraliýaly kebeleklerde ugruny ýyldyzlara görä kesgitlemek ukyby ýüze çykaryldy

Awstraliýaly bogong kebelekleri ( Agrotis infusa ) ýyldyzlardan we Ýeriň magnit meýdanyndan ugur alyp, müň kilometre çenli aralygy geçmäge ukyply. Bu Awstraliýanyň Milli uniwersitetiniň, Günorta Awstraliýa uniwersitetiniň we beýleki barlag merkezleriniň hünärmenleriniň gelen netijesidir...

24.06.2025 13:32
2.4k+

Aýnadan çap etmek üçin ilkinji 3D printeri döredildi

Massaçusets Tehnologiýa institutynyň Linkoln barlaghanasynyň barlagçylary aýna zatlary öndürmäge ukyply ilkinji 3D printeri çykardylar. Şu wagta çenli additiw önümçilik şokolad we plastmassa ýaly dürli materiallary öz içine alypdy, ýöne organiki däl aýna bu tehnologiýanyň çäginden daşarda galyp gelýärdi...

24.06.2025 12:40
6.1k+

Britaniýaly alymlar robotlaryň kömegi bilen Arktikany gaýtadan doňdurmak isleýär

Britaniýanyň ARIA hökümet agentligi suwasty robotlaryň kömegi bilen Arktikanyň buz örtüginiň galyňlygyny saklamak we artdyrmak mümkinçiliklerini öwrenmek üçin 10 mln funt sterling (takmynan, $13,4 mln) bölüp berdi diýip, The Times habar berýär...