Çägeden nädip jaý gurmaly?

  • 12.06.2021 17:46
  • 25k+

Dünýäde çölleşme hadysasyna gözegçilik edilýär — tokaýlaryň çapylmagy, öri meýdanlarda sürüleriň bakylmagy we gurluşyklar topragy çäge bilen tozanyň ekin bitmeýän garyşmasy bolmagyna getirýär. Birleşen Arap Emirlikleri çölleşme hadysasy bilen ozaldan tanyş — onuň ýerleriniň 75 göterimini çöller tutýar. Bilermenler bu tebigy resursy has netijeli peýdalanmak we öwrenmek üçin Dubaýa geldiler. Bu barada euronews.com giňişleýin maglumat berýär.

Çägeden kerpiçler
Çäge eýýäm suwdan soň ulanylýan tebigy resurslaryň arasynda ikinji orunda durýar. Ony gündelik harytlar bolan aýnadan we kosmetiki serişdelerden başlap, ýokary tehnologiýaly Gün batareýalarynyň önümçiligine çenli täze görnüşe getirdiler. Ýöne çäge, esasan, gurluşykda has köp ulanylýar.
2019-njy ýylda dünýäde kremniniň we kwarsyň importy üçin 1 milliarda golaý ýewro harçlandy, Birleşen Arap Emirlikleri bolsa import edijileriň arasynda dördünji boldy. Munuň özi çägäniň gurluşyk materialyna öwrülmegi üçin onuň dykyzlygynyň we digir-digirliginiň ýetmezçiligi bilen baglanyşyklydyr. Häzir bu ýerde mikroorganizmleriň fermentlerini ulanyp, çägäni gurluşyk bloklaryna öwürmek prosesi gözegçilikden geçirilýär.

«Bu proses örän haýal we gymmada düşýär, diýmek, ulanmak üçin amatsyz» diýip, doktor Stiwen Uilkinson aýdýar.

Bu prosesi tizleşdirmek üçin ol kösükli ösümlikleriň hem-de tohumlaryň gözegçilik edip bolýan fermentlerini öwrenýär. Bu mikroblary ýa-da fermenti ulanmagyň artykmaçlygy nirede gurluşyk gidýän bolsa şol ýere eltip boljak materialyň möçberinde jemlenýär. Diýmek, siz özüňize amatly bolan çägäni ulanyp we ony mikroorganizmler bilen berkidip bilersiňiz.

Stiwen Uilkinson,
Dubaýyň Wullongong uniwersitetiniň dosenti:
— Ýewropa komissiýasynyň maglumatlaryna görä, çölleşme hadysasy Ýewropa Bileleşigine ýylda onlarça milliard ýewro düşýär. Eger-de süýji suwlaryň we hasylyň ýitgisiniň garşysyna durulmasa, ol 2050-nji ýyla çenli gury ýeriň 90 göteriminiň degradasiýasyna getirip biler.
Dünýä ýüzi ählumumy çäge çökgünligi bilen ýüzbe-ýüz bolýar, bu meseläniň gaýry goýulmagy bolsa ony doldurmakdan has çalt täsir edýär, tutuş ekosistemalar we oba hojalygy üçin ýaramly ýerler ýok edilýär. Bu prosesi yza gaýtarmak bolsa, käbir alymlaryň pikiriçe, çöller hakyndaky ylymda jemlenýär. 

Maý Şalabi,
BAE-niň ICBA toprak muzeýiniň kuratory:
— Alymlar ösümlikler üçin suwdan we iýmit serişdelerinden has berk garyndyny döretmek maksady bilen, çägedäki bakteriaýalaryň we kömelekleriň möçberini artdyrýarlar. Şeýle hem bu ýerde finik palmasynyň köp sanly galyndylary biologik kömre öwrülýär. Ýüze çykarylýan uglerod çäge üçin topragy gowulandyryjy bolup hyzmat edýär.
Klimat tehnologiýalary boýunça iş alyp barýan «Desert Control» kompaniýasy suwuklyk görnüşindäki nanopalçyklaryň kömegi bilen, bu prosesi tizleşdirmek isleýärler. Kompaniýada aýtmaklaryna görä, ol, takmynan, 7 sagadyň dowamynda çölüň çägesini hasyl berýän topraga öwrüp biler. Eger tebigy usullarda etjek bolsaň, bu proses 7 ýyla çeker.


düýn 13:31
4k+

Iki sany derman serişdesi syçanlaryň ömrüni 30% uzaltdy. Indiki synag adamlarda

Maks Plank Jemgyýetiniň Garramagyň biologiýasy institutynda (Germaniýa) syçanlarda birnäçe synag geçirip gördüler. Barlagçylar rapamisin bilen trametinibiň birleşmeginiň haýwanlaryň ömrüni takmynan 30% uzaldýandygyny anykladylar...

01.06.2025 18:47
4.3k+

Geohimikler altynyň gelip çykyşyny düşündirdiler: ol Ýeriň özeninden syzylyp çykýar

Germaniýanyň Göttingen uniwersitetiniň geohimikleri görlüp-eşidilmedik açyş etdiler. Olaryň barlaglary altynyň we beýleki gymmatly metallaryň üstki gatlaga Ýeriň özeninden syzylyp çykýandygyny subut etdi. Nature žurnalynda çap edilen ylmy makalada bu prosesiň milliardlarça ýyllap dowam edýändigi aýdylýar...

01.06.2025 13:56
2.9k+

Paleontologlar Ispaniýada stegozawryň gowy saklanyp galan kelleçanagyny tapdy

Ispan paleontologlary möhüm tapyndy barada habar berdi. Ýurduň gündogaryndaky Teruel welaýatynda geçirilen gazuw-agtaryş işleri wagtynda stegozawryň kelleçanagy tapyldy – ol örän gowy ýagdaýda saklanyp galypdyr...

01.06.2025 13:53
3.9k+

Indoneziýanyň kenaryndaky Ýuwaş ummanynyň düýbünde gadymy dünýäniň yzlary tapyldy

Indoneziýanyň kenarlarynda, Ýawa bilen Madura adalarynyň arasyndaky bogazyň düýbünde suwa giden gadymy jülgäniň yzlary tapyldy. Häzir bu ýerde ummanyň ýalpak ýeri bar diýip, Daily Mail habar berýär. Geologlar Sumatra, Ýawa we Borneo adalarynyň arasyndaky umman düýbüniň birwagtlar gury ýer bolandygyny bireýýäm kesgitläpdi...