Meksikada Maýýa medeniýetiniň pese gaçmagyna sebäp bolan aýylganç gurakçylygyň yzlary tapyldy

  • 18.08.2025 15:29
  • 5.9k+

Meksikanyň Ýukatan ýarym adasyndaky gowakdaky stalagmit sebitde köp sanly gurakçylyklaryň bolandygyny, şol sanda olaryň biriniň 13 ýyl dowam edendigini ýüze çykardy. Bu gurakçylyk, takmynan, müň ýyl ozal Maýýa medeniýetiniň pese gaçmagynda möhüm rol oýnap biler diýip, barlagyň awtorlary Science Advances žurnalynda habar berdiler.

Ýukatanda Maýýalaryň pese gaçmagynyň takyk sebäbi doly belli bolmasa-da, alymlaryň köpüsi çökgünlige gurakçylygyň uly täsir edendigine ynanýar.
Öň IX–X asyrlarda Meksikanyň günortasynda uzaga çeken gurakçylyk döwürleri bolupdyr diýip pikir edilýärdi, bu döwürde, demirgazykdaky halklaryň gülläp ösýän mahaly, ýerli ilatyň sany azalypdy.
Topar biziň eýýamymyzyň 871-nji we 1021-nji ýyllary aralygynda bu ýerleriň sekiz sany gurakçylygy başdan geçirendigini, hersiniň üç ýyldan gowrak dowam edendigini, käte hersiniň arasynda ýekeje ygally ýylyň bolandygyny anyklady. Bu gurakçylyk oba hojalygyna howp abandyryp, açlyga sebäp bolan bolsa gerek.
Maýýalar suw ätiýaçlyklaryna pugta gözegçilik edipdirler, ýöne guraklyk sebitiň paýtagty Uşmal üçin gaty agyr geçipdir. Bu ýyllarda olar ýadygärlikler gurmagy we seneleri bellemegi bes edipdirler, iň güýçli gurakçylykdan soň şäheriň syýasy ulgamy tutuş ýykylypdyr. Çiçen-Isa ýaly beýleki şäherler, megerem başga sebitler bilen söwda aragatnaşygynyň bardygy sebäpli, çökgünlikden çykyp bilipdir.
Tapyndylar alymlara Ýukatanda Maýýanyň pese gaçmagynyň sebäplerini has takyk göz öňüne getirmäge  we howanyň üýtgemegini sosial netijeler bilen deňeşdirmäge mümkinçilik berýär.


düýn 16:42
4.1k+

Türkmenistanly okuwçylar Panamada geçiriljek «Robotlaryň olimpiadasyna» ugradylar

Türkmen mekdep okuwçylary robototehnika boýunça halkara derejeli abraýly bäsleşik hasaplanýan "First Global Challenge 2025" ýaryşyna gatnaşarlar. «Robotlaryň Olimpiadasy» diýlip hem atlandyrylýan bu ýaryş 29-njy oktýabrdan 1-nji noýabra çenli Panamada geçirilip, dünýäniň 190 döwletinden gatnaşyjylary bir ýere jemlär...

düýn 00:07
3.5k+

Ylmy barlaglaryñ netijesi: Tokaýlar bagtly bolmaga we durmuşdan kanagatlanmaga täsir edýär

Soňky ýyllarda dünýäniň iň bagtly ýurtlarynyň sanawynda Finlýandiýa yzygiderli birinji orunda durýar. Şol bir wagtda ol Ýewropanyň iň tokaýly ýurtlarynyň biridir. Bu ýagdaý halkara alymlaryň ünsüni özüne çekdi — olar finleriň gündelik durmuşynda tokaýlaryň bagt duýgusyna gönüden-göni täsir edýändigini anykladylar...

25.10.2025 15:42
5.6k+

Gara tomzaklar maslyk bilen iýmitlenmekligi 37 million ýyl ozal özleşdiripdir

Takmynan, 37 million ýyl ozal Argentinanyň Patagon peslikleri giň otluklar bilen örtülen bolup, bu ýer gylyç dişli torbalylaryň, äpet guşlaryň hem-de tapirlere we atlara meňzeş uly ot iýiji haýwanlaryň ýaşaýan mekany bolupdyr...

25.10.2025 14:32
2.1k+

«Sanly çözgüt–2025» bäsleşiginiň saýlama tapgyry başlandy

Türkmenistanyň Aragatnaşyk ministrliginde IT-tehnologiýalaryny, emeli aňy we robot tehnikasyny ösdürmäge gönükdirilen innowasion bäsleşik — «Sanly çözgüt–2025» boýunça saýlama tapgyry geçirilýär. Bäsleşik ýedi ugurda geçiriler: emeli aň robot tehnika we awtomatlaşdyrma «akylly» oba hojalyk tehnologiýalary akylly şäher konsepsiýalary sanly lukmançylyk elektron bilim hyzmatlar ulgamynyň sanlylaşdyrylmagy ...