Alymlar Ýeriň 2700 km çuňlugynda nämeleriň bolup geçýändigini anykladylar

  • 20.06.2025 10:10
  • 7.7k+

Alymlar Ýeriň mantiýasy bilen ýadrosynyň araçäginde ýerleşýän, D" gatlagy diýlip atlandyrylýan syrly sebitiň nämedigini düşündirdiler. Bu gatlak, takmynan, 2700 km çuňlukda ýerleşýär. Şol ýerde ýertitremelerden döreýän seýsmiki tolkunlar garaşylmadyk ýagdaýda tizlenip başlaýar. Şweýsariýanyň Sýurih ýokary tehniki mekdebiniň (ETH Zurich) professory Motohiko Murakaminiň ýolbaşçylygyndaky ylmy toparyň geçiren gözlegleri, bu gatlagyň içinde ýerleşýän gaty dag jynslarynyň ýokary basyş we temperatura sebäpli, gaty massa ýaly akýandygyny görkezdi.

Heniz 2004-nji ýylda Murakami aşaky mantiýanyň esasy mineraly bolan perowskitiň D" gatlagynyň şertlerinde post-perowskite öwrülýändigini anyklapdy. Bu üýtgeşme seýsmiki tolkunlaryň özüni alyp barşyna bölekleýin düşündiriş berýärdi. Emma 2007-nji ýylda alymlar diňe bir mineralyň görnüşiniň üýtgemeginiň tolkunlaryň tizlenmegine doly sebäp bolup bilmeýändigini anykladylar.
«SciTechDaily» neşirinde çap edilen täze gözlegde alymlar kompýuter modelirlemesini ulanyp, post-perowskit kristallarynyň bir hatar boýunça düzülýändigini, netijede mineralyň berkliginiň üýtgeýändigini ýüze çykardylar. Bu ýagdaý bolsa, hut D" gatlagynda bolşy ýaly, seýsmiki tolkunlaryň tizlenmegine sebäp bolýar. Murakaminiň topary bu täsiri laboratoriýa şertlerinde gaýtalap, öňe sürlen gipotezany tassykladylar.
Alymlar kristallaryň ýerleşişini Ýeriň mantiýasy bilen ýadrosynyň araçägindäki gaty jynslaryň gorizontal (kese) akymy bilen düşündirýärler. Konweksiýany ýatladýan hereket mantiýanyň dinamikasy baradaky teoriýany hem tassyklaýar.
Bu açyş planetamyzyň içki gurluşynda bolup geçýän proseslere has gowy düşünmäge mümkinçilik berýär. Gözlegçiler täze maglumatlaryň wulkanlaryň işjeňligine, tektonik plitalaryň hereketine we Ýeriň magnit meýdanynyň emele gelmegine täsir edýän çuňlukdaky akymlaryň kartasyny düzmäge kömek etmegine umyt bildirýärler.


07.07.2025 10:53
3.1k+

Astronomlar ilkinji gezek goşa supernowa partlamasynyň «barmak yzyny» surata aldylar

Çilidäki Ýewropanyň günorta obserwatoriýasynyň (ESO) Örän uly teleskobyndan (VLT) peýdalanan astronomlar «Ia» görnüşli ýaş supernowa galyndysy bolan SNR 0509-67.5-iň suratyny aldylar. Onuň ýaşynyň 300-350 ýyl aralygyndadygy çaklanýar...

06.07.2025 15:46
9.6k+

ABŞ-da mallary goramak üçin milliardlarça tohumsyz siňekler köpeldiler

ABŞ-nyň hökümeti Tehasda we Meksikada et senagatyny Amerikanyň tropik et siňeginiň (Cochliomyia hominivorax) zabun liçinkalaryndan halas etmek üçin uly taslamany durmuşa geçirip başlady. Bu siňekler mallaryň ýarasynda ýumurtga taşlaýarlar, bu bolsa iri şahly mallaryň kesellemegine we  ölmegine sebäp bolup bilýär...

06.07.2025 15:03
11k+

Heopsyň piramidasynda hakyky gurluşykçylaryň atlary tapyldy, olar gul däl bolup çykdy

Arheologlar Heopsyň piramidasynda ozal näbelli ýazgylary tapdylar, bu onuň gurluşykçylarynyň gelip çykyşyny anyklamaga kömek edýär diýip, Daily Mail ýazýar. Müsüri öwreniji alym Zahi Hawassyň berýän maglumatlaryna görä, täze açyşlar gadymy grek awtorlarynyň piramidany 100 müň sany gullaryň gurandygy baradaky tassyklamany ýalana çykarýar...

06.07.2025 14:44
7.2k+

Arheolog Ispaniýanyň golaýynda rowaýata öwrülen Atlantida şäherini tapandygyny aýdýar

Britaniýaly arheolog Maýkl Donnellan Atlantidanyň Ispaniýanyň kenaryndan üç kilometr uzaklykda, Kadis şäheriniň golaýynda ýerleşip biljekdigini aýtdy. Bu barada alymyň alternatiw taryha bagyşlanan Cosmic Summit konferensiýasynda eden çykyşyna salgylanýan, Daily Mail ýazýar...