Alymlar Ýeriň 2700 km çuňlugynda nämeleriň bolup geçýändigini anykladylar

  • 20.06.2025 10:10
  • 7.7k+

Alymlar Ýeriň mantiýasy bilen ýadrosynyň araçäginde ýerleşýän, D" gatlagy diýlip atlandyrylýan syrly sebitiň nämedigini düşündirdiler. Bu gatlak, takmynan, 2700 km çuňlukda ýerleşýär. Şol ýerde ýertitremelerden döreýän seýsmiki tolkunlar garaşylmadyk ýagdaýda tizlenip başlaýar. Şweýsariýanyň Sýurih ýokary tehniki mekdebiniň (ETH Zurich) professory Motohiko Murakaminiň ýolbaşçylygyndaky ylmy toparyň geçiren gözlegleri, bu gatlagyň içinde ýerleşýän gaty dag jynslarynyň ýokary basyş we temperatura sebäpli, gaty massa ýaly akýandygyny görkezdi.

Heniz 2004-nji ýylda Murakami aşaky mantiýanyň esasy mineraly bolan perowskitiň D" gatlagynyň şertlerinde post-perowskite öwrülýändigini anyklapdy. Bu üýtgeşme seýsmiki tolkunlaryň özüni alyp barşyna bölekleýin düşündiriş berýärdi. Emma 2007-nji ýylda alymlar diňe bir mineralyň görnüşiniň üýtgemeginiň tolkunlaryň tizlenmegine doly sebäp bolup bilmeýändigini anykladylar.
«SciTechDaily» neşirinde çap edilen täze gözlegde alymlar kompýuter modelirlemesini ulanyp, post-perowskit kristallarynyň bir hatar boýunça düzülýändigini, netijede mineralyň berkliginiň üýtgeýändigini ýüze çykardylar. Bu ýagdaý bolsa, hut D" gatlagynda bolşy ýaly, seýsmiki tolkunlaryň tizlenmegine sebäp bolýar. Murakaminiň topary bu täsiri laboratoriýa şertlerinde gaýtalap, öňe sürlen gipotezany tassykladylar.
Alymlar kristallaryň ýerleşişini Ýeriň mantiýasy bilen ýadrosynyň araçägindäki gaty jynslaryň gorizontal (kese) akymy bilen düşündirýärler. Konweksiýany ýatladýan hereket mantiýanyň dinamikasy baradaky teoriýany hem tassyklaýar.
Bu açyş planetamyzyň içki gurluşynda bolup geçýän proseslere has gowy düşünmäge mümkinçilik berýär. Gözlegçiler täze maglumatlaryň wulkanlaryň işjeňligine, tektonik plitalaryň hereketine we Ýeriň magnit meýdanynyň emele gelmegine täsir edýän çuňlukdaky akymlaryň kartasyny düzmäge kömek etmegine umyt bildirýärler.


düýn 14:28
1.6k+

Turşudan süýjä: Hytaýda kömürturşy gazyny şekere öwürmegi öwrendiler

Hytaýyň Ylymlar akademiýasynyň Týanszin senagat biotehnologiýa institutynyň alymlary kömürturşy gazyny çylşyrymly uglewodlara netijeli öwürmegiň usulyny işläp taýýarladylar. CO₂-ni üýtgetmegiň netijesinde olara fruktoza, glýukoza, amiloza, amilopektin we azyk hem himiki senagatda ulanmak üçin ýaramly bolan beýleki birleşmeleri almak başardýar...

16.07.2025 06:27
4.6k+

Hytaýda arynyň beýnisini dolandyrmagy öwrendiler. Ol diýleni 90% ýerine ýetirýär

Pekin tehnologiýa institutynyň alymlary beýnä täsir edýän dolandyryjy arkaly dolandyryp bolýan dünýäde ilkinji kiborg aryny döretdi. Bu barada South China Morning Post neşiri habar berýär. Enjamyň agramy 74 milligram bolup, bu arylaryň göterýän şireli haltasynyň agramyndan hem azdyr...

16.07.2025 06:16
2.5k+

Alymlar bagry göçürmezden bejermek üçin sütün öýjüklerini döretdiler

Ýewropaly molekulýar biologlar organyň dokumalaryna netijeli ýapyşýan we çynlakaý zeper ýetmelerde onuň regenerasiýasyny çaltlaşdyrýan bagyr sütün  öýjükleriniň ösdürilip ýetişdirilişini işläp taýýarladylar. Bu açyş sirrozyň agyr görnüşlerinde bagyr transplantasiýasyna alternatiwa bolup biler diýip, Birmingem uniwersitetiniň metbugat gullugy habar berdi...

15.07.2025 14:21
7.4k+

NASA Parker enjamynyň Güne iň golaý aralykdan alan wideosyny çykardy

NASA Parker Solar Probe enjamynyň 2024-nji ýylyň dekabrynda Güne ýakynlaşanda alan ilkinji suratlaryny paýlaşdy. Enjam ýyldyzyň üstünden 6,17 million km uzaklykdan sagatda 687 müň km tizlik bilen uçup geçdi. Görünýän...