Heýwere keseli Amerikada Kolumbyň ekspedisiýasyndan müňlerçe ýyl öň peýda bolupdyr

  • 04.06.2025 15:41
  • 3.3k+

Taryh okuw kitaplarynda heýwere keseliniň Täze Dünýä ispaniýaly deňizde ýüzüji Kristofer Kolumbyň yklymy açmagy bilen ýewropaly kolonizatorlar we XV asyrda ispan basybalyjylary tarapyndan getirilen diýip hasaplanýar. Science žurnalynda çap edilen täze barlag bu nazaryýeti puja çykarýar.

Gadymy DNK keseliň bu ýerde has öňräkden bäri bolandygyny görkezýär.
Heýwere ýa-da lepra keseli iň gadymy ýokanç kesellerden biridir. Kesel barada Hytaýyň, Hindistanyň we Müsüriň edebi ýadygärliklerinde agzalýar.
Dünýäde heýwere keselleriniň aglaba bölegi Mycobacterium leprae bakteriýasy sebäpli ýüze çykýar. Şeýle-de bolsa, 2008-nji ýylda Tehas uniwersitetiniň professory Sýan-Ýan Han tarapyndan ýolbaşçylyk edilýän topar Meksikanyň iki ýaşaýjysynda başga bir heýwere patogenini - Mycobacterium lepromatosis-i tapdy. Soňra bakteriýalar Amerikanyň beýleki ýurtlarynda, şeýle hem Aziýada hem tapyldy.
Han bu patogeniň Amerikada ýewropalylar gelmezinden ozal bolandygyny ýa-da bolmandygyny anyklamak kararyna gelipdir. Ol genetikler we ýerli halklaryň wekilleri bilen bilelikde ýewropalylar bilen aragatnaşyk saklamazdan ozal ýaşap geçen 389 adamyň gadymy DNK-syny seljerdi. Mycobacterium lepromatosis-iň yzlary Alýaskadaky we Argentinadaky galyndylardan tapyldy. Olaryň hemmesi takmynan X asyra degişlidir. Tapyndylaryň arasyndaky uzaklyk 12 müň kilometre barabardyr. Bakteriýalaryň genomlary birneme tapawutlandy, bu onuň dürli sebitlerde garaşsyz bar bolandygyny görkezýär.
Barlag Mycobacterium lepromatosis bilen Mycobacterium leprae-iň bakteriýalarynyň arasyndaky esasy we örän möhüm tapawudy düşündirdi. Birinjisi,  esasanam, aýaklardaky gan damarlaryny zaýalaýar. Periferiýa nerw ulgamyna täsir edýän we süňklerde yz galdyrýan heýwere keseliniň nusgawy görnüşinden tapawutlylykda, Mycobacterium lepromatosis gan damarlaryny dykyp, deriniň ölmegine getirýär. Bu köplenç nekroza, ganyň zäherlenmegine we ölüme sebäp bolýar. Patogen bagra we dalaga geçip bilýär.
Şeýle-de bolsa, Mycobacterium lepromatosis sebäpli käte, süňkler heniz adaty heýwerä mahsus zeperi görkezmäge ýetişmänkä, adamlar ir ölýärler. Bu arheologlaryň Kolumbdan öňki Amerikada näme üçin uzak wagtlap heýweräniň alamatlaryny tapmandyklaryny düşündirýär.


düýn 15:50
6.3k+

Birwagtlar Ýerde pil ýaly äpet leniwesler bolupdyr. Olary ýok eden zat howanyň üýtgemegi däl

Takmynan, mundan 15 müň ýyl ozal Amerikada Megatherium atly ägirt uly leniwesler ýaşap geçipdir. Ululygy Aziýa pilleriniňki ýaly bolan bu süýdemdirijiler agaçlaryň ýapraklary bilen iýmitlenipdir, olary özleriniň çeýe dilleri bilen ýolup alypdyrlar...

04.06.2025 15:29
6k+

Arktikada gadymy guşlaryň höwürtgeländiginiň ilkinji subutnamasy tapyldy

Amerikaly we kanadaly paleontologlar Alýaskanyň demirgazygynda Giçki hek döwrüniň guşlarynyň süňkleriniň böleklerini tapdylar. Olaryň içinde uly guşlara degişlisi-de, jüýje guşlara degişlisi-de bar. Bu guşlaryň polýar tegeleginiň daşynda, takmynan, 73 million ýyl ozal höwürtgeläp başlandyklary baradaky ilkinji subutnamasy boldy, bu bolsa öň pikir edilişinden 30 million ýyl öň boldugydyr...

02.06.2025 13:31
5.2k+

Iki sany derman serişdesi syçanlaryň ömrüni 30% uzaltdy. Indiki synag adamlarda

Maks Plank Jemgyýetiniň Garramagyň biologiýasy institutynda (Germaniýa) syçanlarda birnäçe synag geçirip gördüler. Barlagçylar rapamisin bilen trametinibiň birleşmeginiň haýwanlaryň ömrüni takmynan 30% uzaldýandygyny anykladylar...

01.06.2025 18:47
4.8k+

Geohimikler altynyň gelip çykyşyny düşündirdiler: ol Ýeriň özeninden syzylyp çykýar

Germaniýanyň Göttingen uniwersitetiniň geohimikleri görlüp-eşidilmedik açyş etdiler. Olaryň barlaglary altynyň we beýleki gymmatly metallaryň üstki gatlaga Ýeriň özeninden syzylyp çykýandygyny subut etdi. Nature žurnalynda çap edilen ylmy makalada bu prosesiň milliardlarça ýyllap dowam edýändigi aýdylýar...