Alymlar ýer gabygynyň jikme-jik kompýuter modelini döretdiler

  • 05.04.2025 18:05
  • 3.9k+

Awstraliýanyň we Ýewropanyň geohimikleri Ýeriň başdaky gabygynyň düzümi boýunça häzirki zaman litosferasyna meňzeş bolandygyny anykladylar. Bu açyş tektoniki plitalar peýda bolandan soň ýeriň astynda ep-esli üýtgeşmeleriň bolandygy baradaky nazary pikirlere ters gelýär diýip, Markuori uniwersitetiniň metbugat gullugyna salgylanýan TASS ýazýar.

"Uzak wagtlap alymlar häzirki zaman ýer gabygynyň häsiýetli himiki we izotop aýratynlyklary tektoniki plitalar emele gelip, Ýeriň üstüniň we astynyň arasynda jynslaryň aýlawy başlandan soň peýda bolupdyr diýip hasaplaýardylar. Biz bu alamatlar toplumynyň planetanyň başdaky gabygy üçin hem häsiýetli bolandygyny, munuň ähli bar bolan nazary pikirleri şübhe astynda goýýandygyny görkezdik” – diýip, barlagyň awtorlaryndan biri professor Saýmon Terner mälim etdi.

Soňky ýyllarda Kanadada, Awstraliýada we Braziliýada Ýer dörän dessine emele gelen iň gadymy jynslar ýüze çykaryldy. Olaryň düzüminde niobiý we tantal az. Bu elementleriň mukdary tektonikanyň döremegi bilen azalýar. Bu litosfera plitalary planeta dörän badyna peýda bolupdyr diýip çaklamaga sebäp berdi. Emma bu çaklamanyň gönüden-göni subutnamasy ýokdy.
Bu meseläni anyklamak üçin alymlar irki Ýeriň ýer gabygynyň himiki we izotop düzümini göz öňünde tutýan jikme-jik kompýuter modelini döretdiler. Hasaplamalar onuň arheý eýýamynyň gadymy jynslaryna däl-de, häzirki zaman yklym jynslaryna meňzeşdigini görkezdi.
Barlagçylar planetanyň adaty himiki düzüminiň litosfera plitalary we jynslaryň aýlawy peýda bolandan soň düýpli üýtgeşmä sezewar bolmandyr diýip hasaplaýarlar.
Bu ýer astynda tektoniki prosesleriň ir başlandygynyň köp subutnamalaryny şübhe astynda goýýar we planetanyň başdaky gabygynda suwuň uly mukdarynyň bolandygyny görkezýär diýip, geohimikler netije çykarýarlar.


şu gün 12:10
539

Zebra balyklary alymlara adamda eşidişi nädip dikeltmelidigine düşünmäge kömek edýär

Amerikaly biologlar sesleriň kabul edilişine jogapkär duýgur öýjükleriň dikeldilmegine gözegçilik edýän genleri tapdylar. Bu adamlarda kerrewligi we kerligi bejermegiň usullaryny işläp düzmäge kömek edip biler diýip, Stouers lukmançylyk barlag institutynyň (SIMR) metbugat gullugy habar berdi...

düýn 14:28
1.8k+

Turşudan süýjä: Hytaýda kömürturşy gazyny şekere öwürmegi öwrendiler

Hytaýyň Ylymlar akademiýasynyň Týanszin senagat biotehnologiýa institutynyň alymlary kömürturşy gazyny çylşyrymly uglewodlara netijeli öwürmegiň usulyny işläp taýýarladylar. CO₂-ni üýtgetmegiň netijesinde olara fruktoza, glýukoza, amiloza, amilopektin we azyk hem himiki senagatda ulanmak üçin ýaramly bolan beýleki birleşmeleri almak başardýar...

16.07.2025 06:27
4.7k+

Hytaýda arynyň beýnisini dolandyrmagy öwrendiler. Ol diýleni 90% ýerine ýetirýär

Pekin tehnologiýa institutynyň alymlary beýnä täsir edýän dolandyryjy arkaly dolandyryp bolýan dünýäde ilkinji kiborg aryny döretdi. Bu barada South China Morning Post neşiri habar berýär. Enjamyň agramy 74 milligram bolup, bu arylaryň göterýän şireli haltasynyň agramyndan hem azdyr...

16.07.2025 06:16
2.5k+

Alymlar bagry göçürmezden bejermek üçin sütün öýjüklerini döretdiler

Ýewropaly molekulýar biologlar organyň dokumalaryna netijeli ýapyşýan we çynlakaý zeper ýetmelerde onuň regenerasiýasyny çaltlaşdyrýan bagyr sütün  öýjükleriniň ösdürilip ýetişdirilişini işläp taýýarladylar. Bu açyş sirrozyň agyr görnüşlerinde bagyr transplantasiýasyna alternatiwa bolup biler diýip, Birmingem uniwersitetiniň metbugat gullugy habar berdi...