XXI asyrda Ýeriň ýüzünde agaç oturtmaklyk garaşylyşyndan has depginli bolar

  • 08.03.2025 06:14
  • 3.5k+

CO2 zyňyndylary we ählumumy maýlama sebäpli planetanyň ýaşyl ýaprakly meýdany soňky 50 ýylda artdy. Bu ösüş 2100-nji ýyla çenli çaltlaşar, bu bolsa dünýäniň gidrologiki deňagramlylygyna täsirini ýetirer.

Sowet klimatology Mihail Budyko bu hadysany baryp 1970-nji ýyllarda çaklap bilipdi we munuň üçin döwürdeşleriniň aglabasynyň tankydyna sezewar bolupdy.
2000-nji ýyllarda Budykonyň çaklamasy ýaşyl ýaprakly meýdanyň çalt artýandygyny görkezýän emeli hemra suratlary bilen tassyklanyp başlandy. Şeýle-de bolsa, şondan soň awtorlary munuň wagtlaýyn hadysadygyny we agaç oturtmaklygyň ýakyn wagtda bes ediljekdigini ýa-da ýaşyl ýaprakly meýdanyň  azalyp, tersine kemelip başlajakdygyny subut etmäge çalyşýan köp ylmy işler edildi.
Indi alymlar topary agaç oturtmak işiniň dowam edýändigi baradaky maglumatlary takyklamagy başardylar.
One Earth žurnalynda çap edilen täze barlagyň awtorlary täze gözegçiliklere esaslanyp, ählumumy agaç oturtmaklygyň üstümizdäki asyrda nä derejede güýçli boljakdygyny anyklamaga synanyşdylar. Amal görkezijisi hökmünde umumy ýaşyl ýaprakly meýdanyň näçeräk üýtgeýändigini göz öňünde tutýan ýaşyl meýdan indeksini saýladylar (indeks ýaşyl ýapraklaryň aşaky, ýagny toprak bölegini hasaba almaýar). Hasaplamalar üçin CMIP6 klimat modeli ansambly ulanyldy.
Ilkibaşda, takyklanýan hasaplamalardan öň, ansambl modelleri 2015-2100-nji ýyllarda agaç oturdylyşynyň depginine görä, dürli görkezijileri berdi. Bir modelde ol yza gaýdýardy, beýlekisinde güýçlenýärdi.
Täze seljerme dünýäde ýaşyl ýapraklaryň ortaça meýdanynyň iň konserwatiw modelde-de her 10 ýylda bir inedördül metre azyndan 0,01 inedördül metr ýaprak derejesinde ösjekdigini ýüze çykardy. Beýleki modellerde ösüş bu görkezijiden iki-dört esse çalt boldy.
Bu garaşylmadyk uly san. Mysal üçin, ählumumy gök öwüsmekde dünýäde öňdebaryjylaryň biri hasaplanýan Russiýada 2000-2017-nji ýyllarda emeli hemra suratlarynda 10 ýylda bir inedördül metr üçin ýaprak meýdanynyň bary-ýogy 0,024 inedördül metr köpelendigi hasaba alyndy.
Bu, umuman alanyňda, CMIP6 modelleriniň köpüsinde agaçlaryň işjeň ösdürilip ýetişdirilýän ýeri bolan Russiýadan has çalt ýaşyllaşjakdygyny aňladýar.


28.06.2025 11:09
5.5k+

Guşlaryň 500-den gowrak görnüşine ýakyn 100 ýylda ýok bolmak howpy abanýar

Geljek ýüz ýylda dünýäde guşlaryň 500-den gowrak görnüşi ýitip biler. Beýik Britaniýanyň Reding uniwersitetiniň alymlary şeýle netijä geldiler diýip, Nature Ecology and Evolution žurnalynda çap edilen makala salgylanýan The Guardian habar berýär...

22.06.2025 11:53
11k+

Ueddell düwlenleriniň populýasiýasy deňiz buzunyň eremegi sebäpli iki esseden gowrak azaldy

Antarktikadaky Ueddell düwlenleriniň populýasiýasy 1977-nji ýyldan bäri 54% azaldy. Bu barada Global Change Biology žurnalyndaky gözlege salgylanyp, The Guardian habar berýär. Gözegçilik 1970-nji ýyllardan bäri subantarktika sebitinde, aýratynam, Signýu adasynda deňiz süýdemdirijileriniň sanyny öwrenýän Britaniýanyň antarktika gullugynyň (BAS) hünärmenleri tarapyndan geçirildi...

17.06.2025 13:47
7k+

BMG-niň Bütindünýä ummanlar güni mynasybetli geçiren surat bäsleşiginiň ýeňijileri yglan edildi

BMG-niň Bütindünýä ummanlar güni (8-nji iýun) mynasybetli geçiren 12-nji «UNWOD» (United Nations World Oceans Day) surat bäsleşiginiň ýeňijileri yglan edildi. Bäsleşigiň emin agzalary dört nominasiýa boýunça iň gowy işleri saýladylar...

08.06.2025 11:13
9.5k+

Plastik topraga, howa we jandarlaryň bedenine aralaşdy – ol eýýäm iýmit zynjyryny üýtgedýär

Täze ylmy gözleg plastik hapalanmasynyň diňe bir ummanlaryň ekoulgamyna däl, eýsem planetanyň materik bölegine-de zyýan ýetirýändigini görkezdi. London uniwersitetiniň alymlarynyň maglumatlaryna görä, plastik eýýäm ýerüsti ekoulgamlara aralaşyp, ownuk süýdemdirijiler, mör-möjekler we oňurgasyzlar üçin howp döredýär diýip, Phys...