Iýmit ulgamynda halkara bilermenler topary "planetar derejede berhizi" işläp düzdüler we adamzat üçin azyk ulgamlaryny täzeden gurmagy hem-de esasan ösümlik iýmitleri, balyk we towuk etini iýmegi teklip etdi. Gyzyl et, duz we şeker sarp edilişini iň az derejä çenli azaltmak maslahat berilýär.
Alymlaryň we bilermenleriň halkara topary bolan EAT-Lancet komissiýasy "Sagdyn, durnukly we adalatly azyk ulgamlary hakynda" atly hasabatyny neşir etdi. Onda häzirki zaman iýmitleniş usullarynyň süýjüli diabet, ýürek-damar keselleri we semizlik ýaly saglyk meselelerini döredýändigi, şeýle hem klimatyň üýtgemegine we daşky gurşawyň hapalanmagyna getirýändigi öňe sürülýär.
Komissiýanyň agzalary planetanyň iň baý ilatynyň 30%-iniň iýmitiniň daşky gurşawa düşýän agramynyň 70%-den gowragyny döredýändigini belleýärler.
Komissiýa professor Ýohan Rokström (Potsdamyň Klimat täsirini öwreniş instituty), professor Uolter Willett (Garward uniwersiteti) we doktor Şakuntala Tilsted (Halkara oba hojalyk gözlegleri boýunça maslahat beriji topar) tarapyndan ýolbaşçylyk edilýär. Olaryň gözlegleri on sany Jemgyýetçilik Guramasy (NGO), şol sanda IKEA fondy we Rokfeller fondy tarapyndan maliýeleşdirilýär.
Gözlegiň awtorlary ösümlik iýmitlerine esaslanýan täze azyk ulgamyna geçmegi teklip edýärler.
- Miweler we gök önümler günde azyndan bäş porsiýa sarp edilmeli;
- bitin däneli önümler – üç-dört porsiýa;
- Hoz, kösükli we süýt önümleriniň her biri günde bir porsiýa;
- Ýumurtga we towuk eti çäkli (degişlilikde, hepdede üç-dört we iki porsiýa) maslahat berilýär, balyk – hepdede iki porsiýa;
- Gyzyl et (hepdede birden köp däl), şeker, doýgun ýaglar we duz iň az derejä çenli azaldylmaly.
Bu, dürli däp-dessurlara uýgunlaşdyrylyp bilinjek çarçuwaly maslahatydyr. Gözlegçileriň hasaplamalaryna görä, şeýle berhize geçmek ýylda takmynan 15 million irki ölümiň (dünýädäki ölümleriň 27%-i) öňüni alyp biler we parnik gazlarynyň ýyllyk zyňyndylaryny ep-esli azaltmaga kömek eder.
Hasabatyň awtorlary, çeýnelýän haýwanlaryň et önümçiligi 33% azalmaly, miweleriň, gök önümleriň we hozlaryň önümçiligi bolsa 63% artmaly diýip hasap edýärler. Mundan başga-da, saglyga zyýanly iýmitlere salgytlar we peýdaly iýmitleri öndürmek üçin kömek pullary (subsidiýalar) girizilmelidir.
Alymlar şeýle hem "saglyga zyýanly önümlere anyk duýduryş ýazgylaryny" girizmek talabyny teklip edýärler.
