Alymlar wagtyň azalandygyny subut edip, indi sekunty hasapdan aýyrmak isleýärler

  • 29.07.2025 12:15
  • 16k+

Ýer öňküden çalt aýlanýar we bu taryhda ilkinji gezek global wagtdan sekunty aýyrmagyň zerurlygyna getirip biler. Bu barada Ýeriň aýlanyşy we hasaplaýyş ulgamlarynyň halkara gullugynyň (IERS) we ABŞ-nyň Harby-deňiz obserwatoriýasynyň maglumatlaryna salgylanyp, CNN habar berýär.

2025-nji ýylda alymlar adatdan daşary gysga günleri hasaba aldy. Iň gysga gün 10-njy iýulda boldy – ol adaty 24 sagatdan 1,36 millisekunt ir gutardy. Şeýle-de, 22-nji iýul adatdakydan gysga boldy, 5-nji awgust hem şeýle bolar.
Ýeriň çalt aýlanmagynyň sebäbi hökmünde Aýyň grawitasiýa täsiri, möwsümleýin atmosfera üýtgemeleri we planetanyň içki suwuk ýadrosyndaky prosesler görkezilýär. Tapawudyň bary-ýogy millisekuntdygyna garamazdan, ol hemralaryň, GPS nawigasiýasynyň, aragatnaşygyň, maliýe amallarynyň we atom sagatlarynyň takyklygyna bagly beýleki ulgamlaryň işi üçin möhümdir.
1972-nji ýyldan başlap Ýeriň aýlanmagynyň haýallamagynyň öwezini dolmak üçin global koordinirlenen wagta (UTC) 27 goşmaça sekunt goşuldy. Ýöne 2016-njy ýyldan bu zerur bolmady, çünki planeta çalt aýlanyp başlady. Indi alymlar bu tendensiýa dowam etse, 2035-nji ýyla çenli sekunt aýyrmak zerurlygynyň 40%-e ýetjekdigini duýdurýar. Bu hem 2000-nji ýylyň meselesi ýaly sanly ulgamlarda bökdençliklere getirip biler.
Ylmy gözleg klimatyň üýtgemeginiň hem Ýeriň aýlanmagyna täsir edýändigini görkezdi. Grenlandiýada we Antarktidada buzluklaryň eremegi planetanyň massasynyň paýlanyşyny üýtgedip, tizlenmäni gowşadýar. Alymlaryň pikiriçe, bu proses bolmazdan, otrisatel sekunt eýýäm häzir gerek bolardy.


şu gün 10:22
2.1k+

Kofein çylşyrymly meseleleri çözmekde adamlaryň tutanýerliligini ýokarlandyrýar

Täze barlag kofeniň çylşyrymly ýa-da bölekleýin çözmek mümkin bolmadyk meseleleri çözmekde tutanýerliligi ýokarlandyryp biljekdigini görkezdi. Munuň täsiri dartgynly ýagdaýdaky adamlarda has hem göze ilýärdi. Synaglara ABŞ-nyň Massaçusets ştatynyň Amhýorst kollejiniň 329 talyby gatnaşdy...

düýn 12:30
3k+

Ýaponiýada mör-möjekleri çekmek üçin "garynja aldawyny" ulanýan ösümlik tapyldy

Ýaponiýada duş gelýän Vincetoxicum nakaianum atly ösümlik tozanlanmak üçin adatdan daşary strategiýany ulanýar. Ol ýarym iýlen ýa-da ýaralanan garynjalaryň çykarýan ysyny gaýtalap, tohumly mör-möjekleri özüne çekýär...

27.09.2025 19:28
9.1k+

Argentinada öň belli bolmadyk ýyrtyjy megaraptoryň we onuň pidasynyň galyndylary tapyldy

Argentinanyň günortasynda paleontologlar güýçli öňki elleri we uzyn dyrnaklary bolan öň näbelli ýyrtyjy dinozawryň galyndylaryny ýüze çykardylar. Bu tapyndy megaraptor nesliniň Günorta Amerikada uzak wagtlap ýaşandygyny tassyklaýar diýip, Nature Communications žurnalynda bellenýär...

21.09.2025 21:17
6k+

Ekwadorda 112 mln ýyl ýaşy bolan ýantar tapyldy: onda şol döwrüň mör-möjekleri gatap galypdyr

Ekwadoryň gündogaryndaky çägeli karýerde biologiki galyndylar bilen gatan 112 mln ýyllyk ýantaryň Günorta Amerika üçin ilkinji nusgalary tapyldy. Gatan şepbikde dinozawrlar döwründe ýaşan tomzaklar, çybynlar, siňekler, arylar, çirkeýler we kerep saklanyp galypdyr...