Çilidäki Ýewropanyň günorta obserwatoriýasynyň (ESO) Örän uly teleskobyndan (VLT) peýdalanan astronomlar «Ia» görnüşli ýaş supernowa galyndysy bolan SNR 0509-67.5-iň suratyny aldylar. Onuň ýaşynyň 300-350 ýyl aralygyndadygy çaklanýar.
Täze maglumatlar ýyldyzyň goşa detonasiýany (partlamany) başdan geçirendigini tassyklaýar.
«Ak girdenekler – Gün ýaly ýyldyzlaryň ýangyjyny tükedeninden soň galýan uly bolmadyk, işjeň däl ýadrolar – astronomlaryň „Ia“ görnüşli supernowa diýip atlandyrýan hadysasyny döretmäge ukyplydyr» — diýip, Täze Günorta Uels uniwersitetiniň aspiranty Priýam Das düşündirdi.
Şeýle görnüşli supernowalar astronomiýada örän möhüm rol oýnaýar. Alymlar olary älemdäki aralyklary ölçemek üçin standart şem hökmünde peýdalanýarlar. Olar şeýle-de Ýerdäki, şol sanda adam bedenindäki demiriň esasy çeşmesi bolup durýar. Şeýle-de bolsa, olaryň partlamagyna sebäp bolýan takyk mehanizm köp ýyllardan bäri alymlaryň arasyndaky iň bir jedelli mowuklaryň biri bolup gelýärdi.
Klassyky modelde ak girdenegiň golaýyndaky ýyldyzyň massasyny özüne çekýändigi we belli bir çäkden geçensoň partlaýandygy öňe sürülýär.
Emma soňky ylmy-gözlegler başgaça bir düşündirişi – «goşa detonasiýany» teklip edýär. Bu ýagdaýda, ilki bilen girdenegiň ýüzünde ýygnanan geliý gatlagy ot alýar (partlaýar), bu bolsa onuň ýadrosynda ikinji partlamany döredýär.
MUSE teleskoby arkaly SNR 0509-67.5-iň galyndylaryna edilen synlar kalsiýiň aýratyn gatlaklaryny, ýagny goşa detonasiýanyň «barmak yzlaryny» ýüze çykarmaga mümkinçilik berdi.
«Gazanylan netijeler ak girdenekleriň meşhur Çandrasekar massa çägine ýetmänkä hem partlap bilýändigini we „goşa detonasiýa“ mehanizminiň tebigatda hakykatdanam bolup geçýändigini aýdyň görkezýär» — diýip, Geýdelbergiň teoretiki gözlegler institutynyň doktory Iwo Zaýtenzal belläp geçdi.
Bu barada geçirilen ylmy-gözlegleriň netijeleri «Nature Astronomy» žurnalynda çap edildi.