Astronomlar ilkinji gezek goşa supernowa partlamasynyň «barmak yzyny» surata aldylar

  • şu gün 10:53
  • 1.2k+

Çilidäki Ýewropanyň günorta obserwatoriýasynyň (ESO) Örän uly teleskobyndan (VLT) peýdalanan astronomlar «Ia» görnüşli ýaş supernowa galyndysy bolan SNR 0509-67.5-iň suratyny aldylar. Onuň ýaşynyň 300-350 ýyl aralygyndadygy çaklanýar.

Täze maglumatlar ýyldyzyň goşa detonasiýany (partlamany) başdan geçirendigini tassyklaýar.

«Ak girdenekler – Gün ýaly ýyldyzlaryň ýangyjyny tükedeninden soň galýan uly bolmadyk, işjeň däl ýadrolar – astronomlaryň „Ia“ görnüşli supernowa diýip atlandyrýan hadysasyny döretmäge ukyplydyr» — diýip, Täze Günorta Uels uniwersitetiniň aspiranty Priýam Das düşündirdi.

Şeýle görnüşli supernowalar astronomiýada örän möhüm rol oýnaýar. Alymlar olary älemdäki aralyklary ölçemek üçin standart şem hökmünde peýdalanýarlar. Olar şeýle-de Ýerdäki, şol sanda adam bedenindäki demiriň esasy çeşmesi bolup durýar. Şeýle-de bolsa, olaryň partlamagyna sebäp bolýan takyk mehanizm köp ýyllardan bäri alymlaryň arasyndaky iň bir jedelli mowuklaryň biri bolup gelýärdi.
Klassyky modelde ak girdenegiň golaýyndaky ýyldyzyň massasyny özüne çekýändigi we belli bir çäkden geçensoň partlaýandygy öňe sürülýär.
Emma soňky ylmy-gözlegler başgaça bir düşündirişi – «goşa detonasiýany» teklip edýär. Bu ýagdaýda, ilki bilen girdenegiň ýüzünde ýygnanan geliý gatlagy ot alýar (partlaýar), bu bolsa onuň ýadrosynda ikinji partlamany döredýär.

MUSE teleskoby arkaly SNR 0509-67.5-iň galyndylaryna edilen synlar kalsiýiň aýratyn gatlaklaryny, ýagny goşa detonasiýanyň «barmak yzlaryny» ýüze çykarmaga mümkinçilik berdi.

«Gazanylan netijeler ak girdenekleriň meşhur Çandrasekar massa çägine ýetmänkä hem partlap bilýändigini we „goşa detonasiýa“ mehanizminiň tebigatda hakykatdanam bolup geçýändigini aýdyň görkezýär» — diýip, Geýdelbergiň teoretiki gözlegler institutynyň doktory Iwo Zaýtenzal belläp geçdi.

Bu barada geçirilen ylmy-gözlegleriň netijeleri «Nature Astronomy» žurnalynda çap edildi.


şu gün 13:17
452

ChatGPT kosmos gämisini dolandyrmaga ukyplydygyny görkezdi

ChatGPT kosmos gämisini dolandyrmaga ukyply bolup çykdy. Ol «Kerbal Space Program Differential Games» atly simulýasiýadaky uçuş bäsleşiginde ikinji orny eýeledi. Bu barada «Live Science» neşiri habar berýär. Bäsleşik ilkinji gezek 2023-nji ýylda Massaçusets tehnologiýa institutynyň başlangyjy bilen geçirilip başlandy...

düýn 15:46
7.7k+

ABŞ-da mallary goramak üçin milliardlarça tohumsyz siňekler köpeldiler

ABŞ-nyň hökümeti Tehasda we Meksikada et senagatyny Amerikanyň tropik et siňeginiň (Cochliomyia hominivorax) zabun liçinkalaryndan halas etmek üçin uly taslamany durmuşa geçirip başlady. Bu siňekler mallaryň ýarasynda ýumurtga taşlaýarlar, bu bolsa iri şahly mallaryň kesellemegine we  ölmegine sebäp bolup bilýär...

düýn 15:03
8.7k+

Heopsyň piramidasynda hakyky gurluşykçylaryň atlary tapyldy, olar gul däl bolup çykdy

Arheologlar Heopsyň piramidasynda ozal näbelli ýazgylary tapdylar, bu onuň gurluşykçylarynyň gelip çykyşyny anyklamaga kömek edýär diýip, Daily Mail ýazýar. Müsüri öwreniji alym Zahi Hawassyň berýän maglumatlaryna görä, täze açyşlar gadymy grek awtorlarynyň piramidany 100 müň sany gullaryň gurandygy baradaky tassyklamany ýalana çykarýar...

düýn 14:49
2.3k+

ABŞ-da millionlarça dollar sarp edilen kosmos ýadro reýderi taslamasy ýapyldy

ABŞ-nyň Goranmak boýunça geljekki barlag taslamalary gullugy (DARPA) NASA bilen kosmos termiki ýadro hereketlendirijisini (NTP) döretmek baradaky bilelikdäki taslamany ýatyrdy. Bu karar häzirki zaman raketa tehnologiýasynyň gazananlary, şol sanda SpaceX-iň üstünligi we ýadro hereketlendirijileriniň geljeginiň täze seljermesi bilen düşündirilýär  diýip, Space News habar berýär...