2023-nji ýylda Türkiýäniň günortasynda we Siriýada bolup geçen ýertitreme sebitdäki iň weýrançylykly we pajygaly tebigy betbagtçylyklaryň biri boldy. 7,8 bally esasy ýertitreme we 7,5 bally afterşok müňlerçe adamyň ömür tanapyny kesdi we köp sanly binalary weýran etdi.
Alymlar bu hadysany öwrenmek bilen, seýsmiki işjeňligiň täze kanunalaýyklyklaryny ýüze çykardylar, olar tebigy betbagtçylygy çaklamagy gowulandyryp biler diýip, Phys.org habar berýär.
Seýsmologlar Anadoly, Arap we Ýewraziýa plitalarynyň kesişýän zolagyndaky çat açmalaryň işjeňdigini köpden bäri belläp gelýärler. Betbagtçylykdan soň hünärmenler radar bilen enjamlaşdyrylan Sentinel-1 we ALOS-2 hemralaryndan alnan maglumatlary seljerip gördüler. Olar belli bolan seýsmiki hadysalar bilen baglanyşygy bolmadyk, ýer titremesiniň merkezinden daşdaky sekiz ýerde ýer üstüniň deformasiýasyny tapdylar.
Barlagçylar hadysalaryň iki görnüşini ýüze çykardylar. Birinjisi - çat açmalaryň energiýasy kem-kemden dagap gidýän haýal süýşmek ýaly aseýsmiki prosesler. Ikinjisi – magnitudasy 5-den uly bolan "sessiz ýer titremeleri". Bu hadysalar afterşok bilen utgaşmaýar, ýöne adaty ýer titremelerindäki ýaly, çat açmalardaky güýjemeleri peseldýärdiler.
Şeýle häsiýet adaty ýer titremeleri bilen gatlaklaryň haýal süýşmeleriniň arasynda aralyk tertibiň bardygyny görkezýär.
Bu proseslere doly düşünmek üçin barlaglary dowam etdirmek gerek. Bu çaklama tassyklansa, alymlar ýer gabygynyň hereketini has gowy modelleşdirip we seýsmiki taýdan howply sebitlerde töwekgelçiliklere baha berip bilerler. Bu güýçli ýertitremeleriň ýüze çykma mehanizmlerine has gowy düşünmek we heläkçilikli netijeleri öňünden çaklamak üçin möhüm geljegi açýar.
