Ýyldyzlar nähili ses edýär? Alymlar ýyldyzlaryň sesini gaýtalamagy öwrendiler

  • 06.04.2025 21:20
  • 4.8k+

Astronomlar galaktikamyzda ýerleşýän käbir ýyldyzlaryň özboluşly «owazlary» goýberýändigini ýüze çykardylar. Bu «owazlar» ýyldyzlaryň hem-de galaktikamyzyň ösüş taryhyny öwrenmäge mümkinçilik berýär. «Nature» žurnalynda çap edilen ylmy barlagyň netijelerine görä, ýyldyzlaryň ýagtylygy dowamly bolup geçýän «ýyldyztitremeler» sebäpli, kähalatlarda üýtgeýär.

Gözlegiň ýolbaşçysy, Awstraliýanyň milli uniwersitetinden doktor Klaudiýa Reýesiň aýtmagyna görä, ýyldyzlaryň her biri aýratyn saz guraly ýaly, hersiniň özboluşly owazy bar.

«Ýyldyztitremeler ýyldyzyň ýagtylygynyň yzygiderli üýtgemegine sebäp bolýar. Bu gysgajyk tolkunlary öwrenmek arkaly, biz ýyldyzyň sazly ritmini eşidip bilýäris. Bu tolkunlar sazyň notalaryna meňzeýär. Her bir ýygylyk bize ýyldyzyň ululygy, onuň himiki düzümi we içki gurluşy barada gürrüň berýär» — diýip, ol düşündirýär.

Her bir ýyldyzyň içinde «peji» ýada salýan, ýadro reaksiýalary bolup geçýän bölüm bolýar. Bu reaksiýalar arkaly elementler emele gelýär, soň bolsa olar kosmosa zyňylýar. Ýyldyzyň ýaşy ulaldygyça, massasy ýa-da içki gurluşy üýtgedigiçe, şol reaksiýalaryň geçýän ýerlerem ýa giňelýär, ýa-da daralýar. Netijede, ýyldyz sese öwürmäge ukyply, dürli-dürli ýygylykdaky tolkunlary ýaýradyp başlaýar.
Gözlegiň dowamynda, alymlar galaktikamyzda ýerleşýän «M67 açyk toplumyndaky» ýyldyzlary öwrendiler. Bu toplumdaky ýyldyzlar şol bir wagtda, şol bir molekulýar bulutdan döräpdir. Şonuň üçin-de olaryň himiki düzümi hem, ýaşy hem birmeňzeş.
Alymlar bu toplumdaky ýyldyzlaryň belli bir tapgyra ýetenlerinde, goýberýän ýygylyklarynyň birsalym durýandygyny, soň gaýtalanýan ýaly bolup, ýene dowam edýändigini ýüze çykardylar. Doktor Reýes bu ýagdaýy «plato» diýip atlandyrýar. Plato ýyldyzyň massasyna we onuň metal düzümine baglylykda, belli bir ýygylykda, belli bir gatlakda ýüze çykýar.

«Bu bize platonyň haçan we haýsy ýygylykda ýüze çykjakdygyny çaklamaga we ýyldyzlaryň ýaşyna takyk baha bermäge mümkinçilik berýär» — diýip, gözlegiň awtory aýdýar.

Bu gözleg ýyldyzlaryň kemala gelşini has aýdyň göz öňüne getirmäge mümkinçilik berýär, şeýle-de olaryň ýaşyny has takyk kesgitlemek üçin täzeçe usuly hödürleýär. Bular bolsa, öz gezeginde, galaktikamyzyň taryhyny öwrenmekde möhüm ähmiýete eýe bolup durýar.


26.07.2025 18:29
8.4k+

Alymlar Stounhenj daşlaryny adamlaryň daşandygyny tassykladylar

Aberistuit uniwersitetiniň ylmy gözlegçileri Stounhenji emele getirýän daşlaryň bäş müň ýyldan gowrak ozal adamlar tarapyndan daşalandygyny subut etdi. Bu barada geçirilen ylmy barlaga salgylanyp, Daily Mail habar berýär...

26.07.2025 11:59
2.3k+

NASA we Hindistan Ýere syn ediş hemralaryndan iň gymmatlarynyň birini uçurmaga taýynlanýar

30-njy iýulda ABŞ-nyň Milli aeronawtika we kosmos giňişliginiň barlaglary dolandyryş gullugy (NASA) we Hindi kosmos barlaglary guramasy (ISRO) tarapyndan işlenip düzülen NISAR Ýere gözegçilik hemrasyny (NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar) uçurmak meýilleşdirilýär...

26.07.2025 11:55
3.7k+

Günorta Koreýa 2045-nji ýyla çenli Aýda öz bazasyny gurar

Günorta Koreýa 2045-nji ýyla çenli  Aýda öz bazasynyň gurluşygyny tamamlamagy meýilleşdirýär. Aeroskosmos tehnikasy boýunça Döwlet koreý edarasy (KASA) degişli meýilnamany Tejondaky Koreýanyň Milli gözleg gaznasynda geçirilen ýygnakda hödürledi diýip, The Korea Times habar berýär...

24.07.2025 10:31
3.1k+

Perm ülkesinde Ýerdäki iň gadymylara degişli jandarlaryň yzlary tapyldy

Russiýanyň Perm ülkesinde suwuň yza çekilmegi üýtgeşik paleontologiki açyşlara getirdi. Şirokowskiý suw howdanynyň kenarynda Ýeriň ýüzünde 550 mln ýyldan gowrak ozal ýaşap geçen gadymy köp öýjükli organizmleriň yzlary tapyldy...