Ýyldyzlar nähili ses edýär? Alymlar ýyldyzlaryň sesini gaýtalamagy öwrendiler

  • 06.04.2025 21:20
  • 4.7k+

Astronomlar galaktikamyzda ýerleşýän käbir ýyldyzlaryň özboluşly «owazlary» goýberýändigini ýüze çykardylar. Bu «owazlar» ýyldyzlaryň hem-de galaktikamyzyň ösüş taryhyny öwrenmäge mümkinçilik berýär. «Nature» žurnalynda çap edilen ylmy barlagyň netijelerine görä, ýyldyzlaryň ýagtylygy dowamly bolup geçýän «ýyldyztitremeler» sebäpli, kähalatlarda üýtgeýär.

Gözlegiň ýolbaşçysy, Awstraliýanyň milli uniwersitetinden doktor Klaudiýa Reýesiň aýtmagyna görä, ýyldyzlaryň her biri aýratyn saz guraly ýaly, hersiniň özboluşly owazy bar.

«Ýyldyztitremeler ýyldyzyň ýagtylygynyň yzygiderli üýtgemegine sebäp bolýar. Bu gysgajyk tolkunlary öwrenmek arkaly, biz ýyldyzyň sazly ritmini eşidip bilýäris. Bu tolkunlar sazyň notalaryna meňzeýär. Her bir ýygylyk bize ýyldyzyň ululygy, onuň himiki düzümi we içki gurluşy barada gürrüň berýär» — diýip, ol düşündirýär.

Her bir ýyldyzyň içinde «peji» ýada salýan, ýadro reaksiýalary bolup geçýän bölüm bolýar. Bu reaksiýalar arkaly elementler emele gelýär, soň bolsa olar kosmosa zyňylýar. Ýyldyzyň ýaşy ulaldygyça, massasy ýa-da içki gurluşy üýtgedigiçe, şol reaksiýalaryň geçýän ýerlerem ýa giňelýär, ýa-da daralýar. Netijede, ýyldyz sese öwürmäge ukyply, dürli-dürli ýygylykdaky tolkunlary ýaýradyp başlaýar.
Gözlegiň dowamynda, alymlar galaktikamyzda ýerleşýän «M67 açyk toplumyndaky» ýyldyzlary öwrendiler. Bu toplumdaky ýyldyzlar şol bir wagtda, şol bir molekulýar bulutdan döräpdir. Şonuň üçin-de olaryň himiki düzümi hem, ýaşy hem birmeňzeş.
Alymlar bu toplumdaky ýyldyzlaryň belli bir tapgyra ýetenlerinde, goýberýän ýygylyklarynyň birsalym durýandygyny, soň gaýtalanýan ýaly bolup, ýene dowam edýändigini ýüze çykardylar. Doktor Reýes bu ýagdaýy «plato» diýip atlandyrýar. Plato ýyldyzyň massasyna we onuň metal düzümine baglylykda, belli bir ýygylykda, belli bir gatlakda ýüze çykýar.

«Bu bize platonyň haçan we haýsy ýygylykda ýüze çykjakdygyny çaklamaga we ýyldyzlaryň ýaşyna takyk baha bermäge mümkinçilik berýär» — diýip, gözlegiň awtory aýdýar.

Bu gözleg ýyldyzlaryň kemala gelşini has aýdyň göz öňüne getirmäge mümkinçilik berýär, şeýle-de olaryň ýaşyny has takyk kesgitlemek üçin täzeçe usuly hödürleýär. Bular bolsa, öz gezeginde, galaktikamyzyň taryhyny öwrenmekde möhüm ähmiýete eýe bolup durýar.


düýn 15:27
4.1k+

Kanadaly alymlar Gobi çölünde tirannozawryň täze görnüşini açdy

Kanadaly paleontologlar dinozawrlaryň Tyrannosaurus rex-e ýakyn bolan täze görnüşini açdy. ABC-niň alymlara salgylanyp habar bermegine görä, gürrüň 1970-nji ýyllarda Mongoliýadaky Gobi çölünde tapylan skeletler barada gidýär...

düýn 12:48
4.1k+

Ýewropanyň Solar Orbiter zondy ilkinji gezek Günüň günorta polýusyny görkezdi

Ýewropanyň Kosmos agentliginiň (ESA) Solar Orbiter zondy taryhda ilkinji gezek Günüň günorta polýusynyň suratlaryny we wideo ýazgysyny iberdi. Adatça, biz Güni diňe “gapdaldan” – onuň ekwatorynyň töwereginden görýäris...

14.06.2025 19:35
1.4k+

SpaceX Kanaweral burnundaky SLC-37 kosmodromyny Starship raketalary üçin üýtgedip gurar

SpaceX kompaniýasy Kanaweral burnundaky (Florida) SLC-37 uçuş toplumyny Starship raketasynyň zerurlyklaryna görä gaýtadan üýtgedip gurmaga deslapky ygtyýarnamany aldy. Ozal bu meýdançadan ULA kompaniýasynyň Delta IV raketalary uçurylýardy, indi bolsa ol SpaceX-e berildi...

14.06.2025 19:32
3.2k+

Alymlar kömür gazylyp alnanda galýan galyndylary berk semente öwürdiler

Russiýanyň Perm milli ylmy-barlag politehniki uniwersitetiniň (PNIPU) alymlary kömür gazylyp alnanda galýan galyndylary – terrikonikleri sement önümçiliginde peýdalanmagyň usulyny tapdylar. Täze düzüm adaty sementden 21% has berk...