Ýyldyzlar nähili ses edýär? Alymlar ýyldyzlaryň sesini gaýtalamagy öwrendiler

  • 06.04.2025 21:20
  • 4.7k+

Astronomlar galaktikamyzda ýerleşýän käbir ýyldyzlaryň özboluşly «owazlary» goýberýändigini ýüze çykardylar. Bu «owazlar» ýyldyzlaryň hem-de galaktikamyzyň ösüş taryhyny öwrenmäge mümkinçilik berýär. «Nature» žurnalynda çap edilen ylmy barlagyň netijelerine görä, ýyldyzlaryň ýagtylygy dowamly bolup geçýän «ýyldyztitremeler» sebäpli, kähalatlarda üýtgeýär.

Gözlegiň ýolbaşçysy, Awstraliýanyň milli uniwersitetinden doktor Klaudiýa Reýesiň aýtmagyna görä, ýyldyzlaryň her biri aýratyn saz guraly ýaly, hersiniň özboluşly owazy bar.

«Ýyldyztitremeler ýyldyzyň ýagtylygynyň yzygiderli üýtgemegine sebäp bolýar. Bu gysgajyk tolkunlary öwrenmek arkaly, biz ýyldyzyň sazly ritmini eşidip bilýäris. Bu tolkunlar sazyň notalaryna meňzeýär. Her bir ýygylyk bize ýyldyzyň ululygy, onuň himiki düzümi we içki gurluşy barada gürrüň berýär» — diýip, ol düşündirýär.

Her bir ýyldyzyň içinde «peji» ýada salýan, ýadro reaksiýalary bolup geçýän bölüm bolýar. Bu reaksiýalar arkaly elementler emele gelýär, soň bolsa olar kosmosa zyňylýar. Ýyldyzyň ýaşy ulaldygyça, massasy ýa-da içki gurluşy üýtgedigiçe, şol reaksiýalaryň geçýän ýerlerem ýa giňelýär, ýa-da daralýar. Netijede, ýyldyz sese öwürmäge ukyply, dürli-dürli ýygylykdaky tolkunlary ýaýradyp başlaýar.
Gözlegiň dowamynda, alymlar galaktikamyzda ýerleşýän «M67 açyk toplumyndaky» ýyldyzlary öwrendiler. Bu toplumdaky ýyldyzlar şol bir wagtda, şol bir molekulýar bulutdan döräpdir. Şonuň üçin-de olaryň himiki düzümi hem, ýaşy hem birmeňzeş.
Alymlar bu toplumdaky ýyldyzlaryň belli bir tapgyra ýetenlerinde, goýberýän ýygylyklarynyň birsalym durýandygyny, soň gaýtalanýan ýaly bolup, ýene dowam edýändigini ýüze çykardylar. Doktor Reýes bu ýagdaýy «plato» diýip atlandyrýar. Plato ýyldyzyň massasyna we onuň metal düzümine baglylykda, belli bir ýygylykda, belli bir gatlakda ýüze çykýar.

«Bu bize platonyň haçan we haýsy ýygylykda ýüze çykjakdygyny çaklamaga we ýyldyzlaryň ýaşyna takyk baha bermäge mümkinçilik berýär» — diýip, gözlegiň awtory aýdýar.

Bu gözleg ýyldyzlaryň kemala gelşini has aýdyň göz öňüne getirmäge mümkinçilik berýär, şeýle-de olaryň ýaşyny has takyk kesgitlemek üçin täzeçe usuly hödürleýär. Bular bolsa, öz gezeginde, galaktikamyzyň taryhyny öwrenmekde möhüm ähmiýete eýe bolup durýar.


şu gün 14:03
2.5k+

Awstraliýanyň gowaklaryndan ilkinji gözsüz ary we geň mumiýalanan möýler tapyldy

Alymlar Awstraliýanyň Nallarbor düzlüginden içinde ozal görülmedik jandarlaryň mumiýalanan galyndylary bolan täsin gowaklary tapdylar. Tapyndylaryň arasynda  gadymy möýler, saçakçylar, kyrkaýaklar we arylaryň dünýäde ilkinji asla gözsüz görnüşi bar...

29.06.2025 13:27
5.8k+

Ýantar daşynda ýaşy 40 million ýyla golaý bolan gadymy tarakan tapyldy

Kaliningraddaky “Ýantar kombinatynda” (RF-niň “Rosteh” döwlet korporasiýasyna degişli) 35–40 million ýyl mundan ozalky döwre degişli gadymy ýabany tarakan saklanýan täsin ýantar daşy tapyldy. Bu seýrek duş gelýän inklýuziýa 2-nji awgustda Moskwada geçiriljek AmberForum’25 halkara forumynyň çäklerinde guraljak täsin ýantarlar auksionynda esasy lotlaryň biri bolar...

29.06.2025 13:10
5.2k+

Gaýtadan işlenen plastik gormonal ulgam üçin zyýanly bolup çykdy

Plastik çökgünligine çözgüt gözläp, köp ýurtlar soňky onlarça ýylyň dowamynda plastikleri gaýtadan işlemäge aýratyn üns berdiler. Emma täze barlaglar bu usulyň hem howpsuz däldigini görkezýär. Nemes alymlarynyň geçiren ylmy işi Journal of Hazardous Materials žurnalynda neşir edilip, gaýtadan işlenen plastigiň janly organizmlere ýaramaz täsir ýetirip bilýändigini görkezdi...

28.06.2025 12:42
8.1k+

Aý raketasy üçin döredilen täze gaty ýangyçly tizlendiriji synag wagty partlady

26-njy iýunda Northrop Grumman kompaniýasynyň ABŞ-nyň Ýuta ştatyndaky synag meýdançasynda «Artemis IX» Aý missiýasy üçin niýetlenen SLS raketasynyň täze gaty ýangyçly tizlendirijisiniň synagy geçirildi. Işe girizilmeginden iki minut hem geçmänkä we otlaýyş prosesiniň tamamlanmagyna on sekunt galanda, enjamyň soplosy döwlüp, ýangyn döredi...