Antarktidadaky ýeke-täk mör-möjek nädip diri galmagy başarýar: alymlaryň jogaby

  • 16.02.2025 20:39
  • 12k+

Antarktidada ýaşaýan jandarlar barada gürrüň edilende köp adamyň aňyna ilki bilen pingwinler gelýär. Emma bu yklymda örän täsin mör-möjek – ganatsyz çybyn Belgica antarctica hem ýaşaýar. Onuň şeýle aşa sowuk we kyn şertlerde nädip diri galýandygy henizem alymlar üçin doly düşnükli däl. Emma Osaka Metropoliten uniwersitetiniň alymlary onuň ýaşaýyş düzgüni bilen baglanyşykly bir syry çözmegi başardylar diýip, Phys.org habar berýär.

Bu çirkeýjik bary-ýogy iki ýyl ýaşaýar. Ol möwsümleýin üýtgeşmelere uýgunlaşmagy başarýar. Onuň ömrüniň ilkinji ýyly dynçlyk ýagdaýynda geçýär. Bu ýagdaý, daşky gurşawyň şertleriniň ýaramazlaşmagyna garşy dessin reaksiýa hökmünde ýüze çykýan uky görnüşdedir. Şertler ýene adaty ýagdaýa öwrülende, çybynyň bedeni bu ýagdaýdan çykýar we gaýtadan işjeňleşýär.
Ömrüniň ikinji ýylynda bolsa, çybyn hökmany diapauza diýilýän tapgyra girýär. Diapauza – bu genetiki taýdan programmirlenen dynçlyk döwri bolup, organizmiň ýaşaýyş-durmuş aýlawynyň belli bir döwründe ýüze çykýar. Bu ýagdaý adatça orta giňişliklerde, ýagny ýyly ýerlerde ýaşaýan mör-möjeklerde seýrek duş gelýär.
Alymlar Antarktida çybynyny laboratoriýada alty ýyllap öwrendiler. Maksat – onuň aşa kyn şertlere nädip uýgunlaşýandygyny anyklamakdy. Barlaglaryň netijesine görä, çybynyň liçinkalary köplenç gyş paslyna çenli ösüşiniň ikinji tapgyryna ýetýär. Soňra olar uklap, daşky gurşaw birneme ýyly bolanda tiz oýanyp, ösüşlerini dowam etdirýärler.
Ikinji gyş paslynyň gelmezinden öň, liçinkalar dördünji, ýagny iň soňky ösüş tapgyryna ýetýärler. Ýöne olar gundaga öwrülmeýärler. Munuň ýerine olar hökmany diapauza tapgyryna girýärler. Bu ýagdaý olara ösüşlerini sinhronizirlemäge ýardam berýär. Netijede, tomus pasly gelen badyna ähli çybynlar şol bir wagtda oýanýarlar. Ýetişen Belgica antarctica çybynlary bary-ýogy birnäçe gün ýaşaýarlar, şol sebäpden olaryň köpelmegi, hemmesiniň diňe şol bir wagtda peýda bolmagy bilen mümkin bolýar. Şonuň üçin hem diapauza tapgyryndan çykmagyň sinhronizasiýasy populýasiýanyň diri galmagy üçin örän möhümdir.
Möwsümleýin uýgunlaşmak strategiýasy, ýagny birnäçe gyşy geçirmek üçin dynçlyk ýagdaýynyň we hökmany diapauzanyň utgaşdyrylmagy, beýleki mör-möjeklerde duş gelýän ýagdaý däldir. Ýöne alymlar çäk taýdan kyn şertlerde, meselem, Arktikada ýa-da daglyk ýerlerde ýaşaýan mör-möjekleriň hem şuňa meňzeş mehanizmleri ulanyp biljekdigini çaklaýarlar.


düýn 13:01
3.3k+

Angliýada rim esgerine degişli bolan ýaşy 2000 ýyllyk başgap dikeldildi

Angliýadaky Bolton muzeýinde ýaşy 2000 ýyl töweregi bolan ýüpekden ýasalan başgaby dikeltmek işleri tamamlandy. Ony rimli esger geýipdir. Dünýäde şeýle görnüşli diňe üç nusga saklanyp galypdyr: biri Mançesterde, beýlekisi Florensiýada, üçünjisi bolsa Boltonda ýerleşýär diýip, muzeý habar berdi...

17.08.2025 23:41
9.6k+

Alymlar ertirki kofe üçin iň gowy wagty aýdyp, ony ýekelikde içmegi maslahat berdi

Kofe üçin iň gowy wagt oýananyňdan soň 2,5 sagatdan soň bolup, ony iň gowusy ýekelikde içmeli. Şeýle teklibi ýewropaly alymlar öňe sürýär. Olar kofe içmegiň wagtynyň we şertleriniň içgiden alynýan lezzete nähili täsir edýändigini öwrendi...

11.08.2025 01:21
11k+

Pompeýde Wezuwiý atylandan soň hem ýaşalandygynyň subutnamalary tapyldy

Arheologlar b.e. öňki 79-njy ýylda Wezuwiniň atylmagy zerarly weýran bolan Pompeýde betbagtçylykdan soň hem ýaşaýyşyň gaýtadan dowam eden bolmagynyň mümkindigini görkezýän alamatlary tapdylar diýip, täze gazuw-agtaryş işleriniň netijelerine salgylanýan ScienceAlert neşiri habar berýär...

03.08.2025 17:37
11k+

Awstraliýada ýurtda iň uly we iň agyr mör-möjek ýüze çykaryldy

Kwinslend tropiklerinde, Aterton belentliginde Awstraliýanyň çäginde belli bolan mör-möjekleriň iň uly we iň agyr görnüşi ýüze çykaryldy. The Guardian neşiriniň habar bermegine görä, taýajyk görnüşlileriň täze görnüşine Acrophylla alta ady berildi...