Antarktidadaky ýeke-täk mör-möjek nädip diri galmagy başarýar: alymlaryň jogaby

  • 16.02.2025 20:39
  • 12k+

Antarktidada ýaşaýan jandarlar barada gürrüň edilende köp adamyň aňyna ilki bilen pingwinler gelýär. Emma bu yklymda örän täsin mör-möjek – ganatsyz çybyn Belgica antarctica hem ýaşaýar. Onuň şeýle aşa sowuk we kyn şertlerde nädip diri galýandygy henizem alymlar üçin doly düşnükli däl. Emma Osaka Metropoliten uniwersitetiniň alymlary onuň ýaşaýyş düzgüni bilen baglanyşykly bir syry çözmegi başardylar diýip, Phys.org habar berýär.

Bu çirkeýjik bary-ýogy iki ýyl ýaşaýar. Ol möwsümleýin üýtgeşmelere uýgunlaşmagy başarýar. Onuň ömrüniň ilkinji ýyly dynçlyk ýagdaýynda geçýär. Bu ýagdaý, daşky gurşawyň şertleriniň ýaramazlaşmagyna garşy dessin reaksiýa hökmünde ýüze çykýan uky görnüşdedir. Şertler ýene adaty ýagdaýa öwrülende, çybynyň bedeni bu ýagdaýdan çykýar we gaýtadan işjeňleşýär.
Ömrüniň ikinji ýylynda bolsa, çybyn hökmany diapauza diýilýän tapgyra girýär. Diapauza – bu genetiki taýdan programmirlenen dynçlyk döwri bolup, organizmiň ýaşaýyş-durmuş aýlawynyň belli bir döwründe ýüze çykýar. Bu ýagdaý adatça orta giňişliklerde, ýagny ýyly ýerlerde ýaşaýan mör-möjeklerde seýrek duş gelýär.
Alymlar Antarktida çybynyny laboratoriýada alty ýyllap öwrendiler. Maksat – onuň aşa kyn şertlere nädip uýgunlaşýandygyny anyklamakdy. Barlaglaryň netijesine görä, çybynyň liçinkalary köplenç gyş paslyna çenli ösüşiniň ikinji tapgyryna ýetýär. Soňra olar uklap, daşky gurşaw birneme ýyly bolanda tiz oýanyp, ösüşlerini dowam etdirýärler.
Ikinji gyş paslynyň gelmezinden öň, liçinkalar dördünji, ýagny iň soňky ösüş tapgyryna ýetýärler. Ýöne olar gundaga öwrülmeýärler. Munuň ýerine olar hökmany diapauza tapgyryna girýärler. Bu ýagdaý olara ösüşlerini sinhronizirlemäge ýardam berýär. Netijede, tomus pasly gelen badyna ähli çybynlar şol bir wagtda oýanýarlar. Ýetişen Belgica antarctica çybynlary bary-ýogy birnäçe gün ýaşaýarlar, şol sebäpden olaryň köpelmegi, hemmesiniň diňe şol bir wagtda peýda bolmagy bilen mümkin bolýar. Şonuň üçin hem diapauza tapgyryndan çykmagyň sinhronizasiýasy populýasiýanyň diri galmagy üçin örän möhümdir.
Möwsümleýin uýgunlaşmak strategiýasy, ýagny birnäçe gyşy geçirmek üçin dynçlyk ýagdaýynyň we hökmany diapauzanyň utgaşdyrylmagy, beýleki mör-möjeklerde duş gelýän ýagdaý däldir. Ýöne alymlar çäk taýdan kyn şertlerde, meselem, Arktikada ýa-da daglyk ýerlerde ýaşaýan mör-möjekleriň hem şuňa meňzeş mehanizmleri ulanyp biljekdigini çaklaýarlar.


düýn 15:02
3.8k+

Gadymy Müsür artefaktynda tötänleýin 4000 ýyllyk el yzy tapyldy

Kembrijdäki Fisuilýam muzeýinde saklanýan Gadymy Müsür artefaktynda hünärmenler 4000 ýyllyk el yzyny tapdylar. Tapyndy açylyşy 3-nji oktýabra meýilleşdirilen sergide görkeziler diýip, CNN ýazýar. El yzy “ruhlar öýüniň” – gurban etmek üçin aramgählerde we ruhlar üçin öý hökmünde ulanylan iki gatly binanyň şekilindäki palçyk predmetiň düýbünde tapyldy...

29.07.2025 12:15
15k+

Alymlar wagtyň azalandygyny subut edip, indi sekunty hasapdan aýyrmak isleýärler

Ýer öňküden çalt aýlanýar we bu taryhda ilkinji gezek global wagtdan sekunty aýyrmagyň zerurlygyna getirip biler. Bu barada Ýeriň aýlanyşy we hasaplaýyş ulgamlarynyň halkara gullugynyň (IERS) we ABŞ-nyň Harby-deňiz obserwatoriýasynyň maglumatlaryna salgylanyp, CNN habar berýär...

24.07.2025 10:24
3.6k+

Orta asyrlardan galan “ýylgyryş”: Polşadaky adada ýylgyrýan agaç ýüzi tapdylar

Torundaky (Polşa) Nikolaý Kopernik uniwersitetiniň arheologlary Polşanyň Lednisa kölüniň düýbünden ýüzüne oýulyp adamyň ýüzi şekillendirilen pürsi tapdylar. Bu açyş 2024-nji ýylda edildi, ýöne bu hakda indi resmi taýdan habar berildi...

17.07.2025 14:35
6.7k+

Amerikaly alymyň pişigi oňa eýýäm ikinji gezek näbelli bir wirusy açmaga kömek etdi

Pepper atly pişik ikinji gezek öý hojaýynyna, Floridadan mikrobiolog Jon Ledniskä täze, ozal ylma belli bolmadyk wirus ştammyny açmaga kömek etdi diýip, Gizmodo habar berýär. Pepper öýe jansyz gyzylguýruk syçany getirdi we Ledniski ony barlaghanada öwrenmek kararyna geldi...