Türkiýäniň Göbekli-Tepe toplumynda ýaşy 12 müň ýyllyk iň gadymy Gün senenamasy tapyldy

  • 08.08.2024 19:51
  • 5.6k+

Alymlar Türkiýäniň günortasyndaky Göbekli Tepe gadymy toplumynda ýaşy 12 müň ýyl töweregi diýlip çak edilýän daş sütünlerde syrly nyşanlary tapdylar. Alymlar munuň astronomiki hadysalary bellik etmek üçin döredilen dünýäniň iň gadymy Gün senenamasy bolmagynyň mümkindigini çaklaýarlar.

Phys.org neşirinde çap edilen makalada daşa oýulyp çekilen nyşanlaryň gadymy adamlaryň Güne, Aýa we ýyldyzlara eden gözegçilikleri baradaky ýazgylary görkezýän bolmagynyň mümkindigi barada aýdylýar. Jikme-jik barlaglar daş sütünlerdäki her bir V şekilli nyşanyň bir güni aňladandygyny görkezdi. Manysy aýdyňlaşdyrylan senenamada 12 aýa we  goşmaça 11 güne deň gelýän 365 gün bar. Guşa meňzeş jandaryň boýnuna oýulyp çekilen üýtgeşik nyşan tomus günüň gysgalyp başlan wagtyny alamatlandyryp biler.
Gadymy adamlar bu çyzgylarda tebigy heläkçiligiň senesini - takmynan 13 000 ýyl ozal (miladydan öňki 10 850-nji ýylda) “kiçi buz eýýamyna” sebäp bolan kometanyň bölekleriniň gaçan senesini bellik eden bolmagy mümkin. Bu waka durmuşyň we oba hojalygynyň düýpli üýtgemegine sebäp bolupdyr, netijede, siwilizasiýalaryň döremegine täsirini ýetiripdir.
Barlaglar beýleki sütüniň Taurid meteor ýagmasyny şekillendirýändigini görkezýär. Ol 27 gün dowam edip, Wodoleý we Balyk ýyldyzlaryndan gelipdir.
Bu tapyndylar gadymy adamlaryň, grek astronomy Gipparh beýan etmezden müňlerçe ýyl ozal hem, Ýeriň okunyň aýlanýandygyny bilendigini görkezýär.
Bu oýma nyşanlar Göbekli-Tepäniň ilaty üçin müňlerçe ýyllaryň dowamynda  möhüm ähmiýete eýe bolup, kosmiki betbagtçylykdan soň täze diniň ýa-da medeniýetiň dörän bolmagynyň mümkindigini görkezýär.


30.09.2025 18:01
2.5k+

Alymlar berk sosial baglanyşyklar biologiki taýdan garramagy haýalladýar diýip hasaplaýarlar

Amerikaly barlagçylar ömrüň dowamynda berk sosial baglanyşyklaryň biologiki taýdan haýal garramak bilen baglanyşyklydygyny anykladylar. Bu barada "Brain, Behavior & Immunity - Health” žurnalyndaky makala salgylanýan PsyPost ýazýar...

30.09.2025 10:22
4.1k+

Kofein çylşyrymly meseleleri çözmekde adamlaryň tutanýerliligini ýokarlandyrýar

Täze barlag kofeniň çylşyrymly ýa-da bölekleýin çözmek mümkin bolmadyk meseleleri çözmekde tutanýerliligi ýokarlandyryp biljekdigini görkezdi. Munuň täsiri dartgynly ýagdaýdaky adamlarda has hem göze ilýärdi. Synaglara ABŞ-nyň Massaçusets ştatynyň Amhýorst kollejiniň 329 talyby gatnaşdy...

29.09.2025 12:30
3.6k+

Ýaponiýada mör-möjekleri çekmek üçin "garynja aldawyny" ulanýan ösümlik tapyldy

Ýaponiýada duş gelýän Vincetoxicum nakaianum atly ösümlik tozanlanmak üçin adatdan daşary strategiýany ulanýar. Ol ýarym iýlen ýa-da ýaralanan garynjalaryň çykarýan ysyny gaýtalap, tohumly mör-möjekleri özüne çekýär...

27.09.2025 19:28
9.9k+

Argentinada öň belli bolmadyk ýyrtyjy megaraptoryň we onuň pidasynyň galyndylary tapyldy

Argentinanyň günortasynda paleontologlar güýçli öňki elleri we uzyn dyrnaklary bolan öň näbelli ýyrtyjy dinozawryň galyndylaryny ýüze çykardylar. Bu tapyndy megaraptor nesliniň Günorta Amerikada uzak wagtlap ýaşandygyny tassyklaýar diýip, Nature Communications žurnalynda bellenýär...