Türkiýäniň Göbekli-Tepe toplumynda ýaşy 12 müň ýyllyk iň gadymy Gün senenamasy tapyldy

  • 08.08.2024 19:51
  • 5.6k+

Alymlar Türkiýäniň günortasyndaky Göbekli Tepe gadymy toplumynda ýaşy 12 müň ýyl töweregi diýlip çak edilýän daş sütünlerde syrly nyşanlary tapdylar. Alymlar munuň astronomiki hadysalary bellik etmek üçin döredilen dünýäniň iň gadymy Gün senenamasy bolmagynyň mümkindigini çaklaýarlar.

Phys.org neşirinde çap edilen makalada daşa oýulyp çekilen nyşanlaryň gadymy adamlaryň Güne, Aýa we ýyldyzlara eden gözegçilikleri baradaky ýazgylary görkezýän bolmagynyň mümkindigi barada aýdylýar. Jikme-jik barlaglar daş sütünlerdäki her bir V şekilli nyşanyň bir güni aňladandygyny görkezdi. Manysy aýdyňlaşdyrylan senenamada 12 aýa we  goşmaça 11 güne deň gelýän 365 gün bar. Guşa meňzeş jandaryň boýnuna oýulyp çekilen üýtgeşik nyşan tomus günüň gysgalyp başlan wagtyny alamatlandyryp biler.
Gadymy adamlar bu çyzgylarda tebigy heläkçiligiň senesini - takmynan 13 000 ýyl ozal (miladydan öňki 10 850-nji ýylda) “kiçi buz eýýamyna” sebäp bolan kometanyň bölekleriniň gaçan senesini bellik eden bolmagy mümkin. Bu waka durmuşyň we oba hojalygynyň düýpli üýtgemegine sebäp bolupdyr, netijede, siwilizasiýalaryň döremegine täsirini ýetiripdir.
Barlaglar beýleki sütüniň Taurid meteor ýagmasyny şekillendirýändigini görkezýär. Ol 27 gün dowam edip, Wodoleý we Balyk ýyldyzlaryndan gelipdir.
Bu tapyndylar gadymy adamlaryň, grek astronomy Gipparh beýan etmezden müňlerçe ýyl ozal hem, Ýeriň okunyň aýlanýandygyny bilendigini görkezýär.
Bu oýma nyşanlar Göbekli-Tepäniň ilaty üçin müňlerçe ýyllaryň dowamynda  möhüm ähmiýete eýe bolup, kosmiki betbagtçylykdan soň täze diniň ýa-da medeniýetiň dörän bolmagynyň mümkindigini görkezýär.


23.10.2025 09:57
6.1k+

Alymlar Sahara çölüniň häzirkisinden 75%-e çenli “ygally” bolmagynyň mümkindigini çaklaýarlar

XXI asyryň ikinji ýarymynda Sahara çölünde ýagşyň mukdary häzirki döwrüň görkezijileri bilen deňeşdirilende takmynan 75% ýokarlanyp biler diýip, ABŞ-nyň Illinoýs uniwersitetiniň klimatologlary çaklaýarlar. Barlaglaryň netijeleri npj Climate and Atmospheric Science žurnalynda çap edildi...

16.10.2025 09:22
5.6k+

Alymlar: Ýer klimat çökgünliginde “yzyna gaýtaryp bolmajak ilkinji sepgidi” aşdy

Täze ylmy barlaglaryň maglumatlaryna görä, planeta klimat üýtgemeleriniň “yzyna gaýtaryp bolmajak ilkinji sepgitden” geçdi. Ummanlaryň gyzmagy tas milliard adamyň durmuşyny kesgitleýän merjen rifleriň köpçülikleýin ölmegine getirdi diýlip, Science News žurnalynda neşir edilen hasabatda aýdylýar...

30.09.2025 18:01
2.6k+

Alymlar berk sosial baglanyşyklar biologiki taýdan garramagy haýalladýar diýip hasaplaýarlar

Amerikaly barlagçylar ömrüň dowamynda berk sosial baglanyşyklaryň biologiki taýdan haýal garramak bilen baglanyşyklydygyny anykladylar. Bu barada "Brain, Behavior & Immunity - Health” žurnalyndaky makala salgylanýan PsyPost ýazýar...

30.09.2025 10:22
4.2k+

Kofein çylşyrymly meseleleri çözmekde adamlaryň tutanýerliligini ýokarlandyrýar

Täze barlag kofeniň çylşyrymly ýa-da bölekleýin çözmek mümkin bolmadyk meseleleri çözmekde tutanýerliligi ýokarlandyryp biljekdigini görkezdi. Munuň täsiri dartgynly ýagdaýdaky adamlarda has hem göze ilýärdi. Synaglara ABŞ-nyň Massaçusets ştatynyň Amhýorst kollejiniň 329 talyby gatnaşdy...