Hazar deňziniň suwunyň çekilmegi täze adalaryň döremegine we kenarýaka çäginiň üýtgemegine getirdi

  • 26.03.2025 09:19
  • 12k+

Soňky üç onýyllygyň dowamynda Hazar deňziniň derejesiniň peselmegi Russiýanyň üç sebitiniň - Astrahan oblastynyň, Kalmykiýanyň we Dagystanyň kenarýaka çäginiň ep-esli üýtgemegine sebäp boldy. Bu barada Federal döwlet býudjet ylmy edarasynyň "WNIRO" ("KaspNIRH") Wolga-Kaspi şahamçasyna salgylanyp, TASS habar berýär.

Hazar deňziniň suwy 1990-njy ýyllaryň ortalaryndan bäri çekilip gelýär, 2020-nji ýyldan başlap bolsa onuň derejesi 0,8 m töweregi peseldi diýip, şahamçada bellediler.
Çeşmäniň berýän maglumatlaryna görä, Astrahan oblastynda deňiz derejesiniň peselmegi Wolganyň deltasynda güýçli geomorfologiki üýtgeşmelere - deňziň ep-esli yza çekilmegine, deltada täze meýdançalaryň, suw akymlarynyň, mikrodeltalaryň, adalaryň we ýalpaklyklaryň emele gelmegine sebäp bolupdyr. Günbatardaky sähra etek kölleri (Wolganyň deltasyndaky balyklaryň köpelýän köl ulgamy) suwlulandyrmagyň şertleri ýaramazlaşýar,  ýazda we tomsuň başynda daşgyn suwlarynyň deňze akyşyny çaltlaşdyrýar.
Kalmykiýada hyşşalyk zolaklar 10 kilometre çenli we ondanam köp süýşdi. Käbir adalar ýarym adalara öwrüldi. Şeýlelik bilen, 150 ýyl mundan ozal adada ýerleşýän Lagan obasy indi gury ýerde ýerleşýär. Lagan gämi gatnawy kanaly ýalpaklaşdy.
Dagystanda Kizlýar aýlagynyň kenar ýakasy birnäçe kilometre süýşdi. Agrahan aýlagy doly ýitdi, diňe demirgazyk bölegi saklanyp galdy.
Üýtgeşmeleriň esasy sebäbi Hzara guýýan Wolganyň akymynyň azalmagy boldy. Geçen ýyl akymyň mukdary 232 kub km. bolupdy. Deňiz derejesiniň durnukly ýokarlanmagy üçin, 1970-nji ýyllaryň aýagyndan 1990-njy ýyllaryň ortalaryna çenli bolşy ýaly, takmynan, 270 kub km akym zerur.
Hazar deňzi Ýer ýüzündäki iň uly ýapyk suw howdanydyr. Oňa 130-dan gowrak derýa gelip guýýar, olardan iň irileri Wolga, Ural, Terek, Sulak we Samur derýalarydyr. Hazaryň kenar ýakasynda bäş ýurt: Türkmenistan, Azerbaýjan, Gazagystan, Eýran we Russiýa ýerleşýär.


24.03.2025 06:06
4.6k+

ÝUNESKO: Buzluklaryň eremegi 2 milliard adamyň suw üpjünçiligine howp salýar

Buzluklaryň eremegi bütin dünýä boýunça 2 milliard adamyň azyk we suw üpjünçiligine howp salýar. Bu barada ÝUNESKO-nyň hasabatyna salgylanyp, «The Guardian» neşiri habar berýär. Dünýäde oba hojalygy üçin suw bilen...

20.03.2025 11:57
4.6k+

Dünýädäki kölleriň aglabasy soňky 40 ýylda adamyň täsiri netijesinde reňkini üýtgedi

Alymlar soňky 40 ýylda 67 müňden gowrak kölüň emeli hemradan alnan suratlaryny seljerip, möhüm üýtgeşmeleri gördüler - olar öňki reňklerini ýitiripdirler. Barlagyň dowamynda 1984-nji ýyldan bäri alnan 32 million...

19.03.2025 11:25
4.4k+

Dünýä ummanlarynyň derejesi NASA-nyň çaklamalaryndan has çalt beýgelýär

NASA howsalaly ýagdaý barada habar berdi – dünýä ummanlarynyň derejesi çaklanylandan has çalt beýgelýär. 2024-nji ýylda suwuň derejesi 0,59 sm ýokary galypdyr, emma çaklamada 0,43 sm diýlip garaşylýardy. Bu ýagdaý...

10.03.2025 12:09
3.1k+

Ýeriň deňiz buz örtügi 1979-njy ýyldan bäri iň pes derejä ýetdi

2025-nji ýylyň fewralynda deňiz buz örtüginiň, 1979-njy ýyldan bäri, iň pes derejesi hasaba alyndy. Bu barada Ýewropa Bileleşiginiň Copernicus howanyň üýtgemegi boýunça gullugy habar berdi. Alymlar deňiz buzunyň...