Alýaskadaky derýa baky doňaklygyň eremegi sebäpli mämişi reňke boýaldy

  • 13.09.2025 15:05
  • 7.3k+

Bir wagtlar arassa suwy bilen tanalýan Alýaskanyň demirgazyk-günbataryndaky Salmon derýasy soňky ýyllarda ep-esli üýtgedi. 1977-nji ýylda ýazyjy Jon Makfi ony "meniň öňde-soňda gören iň arassa suwum" diýip häsiýetlendirdi. Emma 2019-njy ýyldan başlap suw mämişi-sary öwüsdi we häzirki wagtda zäherli senagat akabasyna meňzeýär.

Proceedings of the National Science Academy žurnalynda çap edilen täze barlagyň netijesine görä, derýada we onuň goşantlarynda suw jandarlary üçin howply metallaryň bardygy bellige alynýar. Alymlar muny demriň we beýleki elementleriň bölünip çykarmagyna getirýän baky doňaklygyň eremegi, şeýle hem dag jynslaryndan metallary eredýän kükürt kislotasynyň emele gelmegi bilen baglanyşdyrýarlar.
Ankorijedäki Alýaska uniwersitetiniň ekology Peddi Salliwan ösümlikleri öldürýän kislotaly suwuň suw howdanlaryna akýan 500-den gowrak ýerini tapdy.
Alym: "Bu ýanyk ýara yzyndan syrykýan lawa meňzeýär" – diýip belledi.
2022–2023-nji ýyllarda Salmonda we onuň onlarça goşandynda toplanan suw nusgalarynyň synaglary zäherli metallaryň derejesiniň kadadan ýokarydygyny  görkezdi. Derýanyň bir böleginde demriň, alýuminiň, kadmiýiň, misiň, nikeliň we sinkiň derejeleri on ýyl ozalkydan 3–37 esse ýokary bolup çykdy.
Hek jynslary kislotany bölekleýin zyýansyzlandyrsa-da, alymlar metallaryň ekoulgama täsir edýändiginiň alamatlaryny gördüler. Demriň we alýuminiň derejesiniň ýokary bolan ýerlerinde balyk üçin iýmit bolup hyzmat edýän suw mör-möjekleriniň liçinkalary ýok diýen ýaly. Sulliwan munuň 2023-nji ýylda azalmaga başlan losos populýasiýasyna täsir edip biljekdigini aýdyp alada bildirýär.
Şol bir wagtyň özünde, hünärmenler Arktika derýalarynyň ozalky ýagdaýy barada maglumatlaryň azdygy bolup geçýän üýtgeşmeleriň gerimine baha bermegi kynlaşdyrýandygyny bellediler.


düýn 16:48
6k+

Islandiýada ilkinji gezek çybynlar peýda boldy

Islandiýada ilkinji gezek çybynlar ýüze çykaryldy. Häzire çenli ýurt dünýäde olardan azat bolan iki ýeriň biri hasaplanýardy – indi ýeke-täk şeýle ýer Antarktida bolup galdy. Ilkinji çybynlar Reýkýawikden günorta-günbatarda Kýos buzluk jülgesinde göründi...

20.10.2025 10:23
17k+

Kaliforniýada kenara Günorta ýarymşarda duşýan syrly, iki tonnalyk balyk zyňlyp çykdy

Demirgazyk Kaliforniýanyň kenarynda ýerli ýaşaýjylar kenara zyňlyp çykan uly, adaty bolmadyk balygy tapdylar. Soňra anyklanyşyna görä, bu adatça Günorta ýarym şarda ýaşaýan seýrek gudwinker güneş balygy (Mola tecta) bolup çykdy...

16.10.2025 10:42
6.8k+

Hytaýda maýlama sebäpli XXI asyryň ahyrynda tutuş ýurtda çaý ösdürip ýetişdirip bolar

2090-njy ýyla çenli Hytaýda çaý ösdürip ýetişdirmek üçin amatly 137 müň inedördül kilometre golaý täze ýer peýda bolup biler diýip, Günorta-Günbatar uniwersitetiniň alymlary N+1 neşirine beren maglumatynda aýdýarlar...

19.09.2025 14:55
5.3k+

Awstraliýada 1,5 mln adam umman derejesiniň ýokarlanmagy sebäpli howp astynda

Awstraliýanyň klimat gullugy global ýylamanyň netijeleri barada çaklamasyny hödürledi. Maglumatlara görä, 2050-nji ýyla çenli umman derejesiniň ýokarlanmagy ýurduň 1,5 million ýaşaýjysynyň janyny howp astyna goýup biler diýip, The Guardian habar berýär...