Mendeleýewiň tablisasyndaky elementleri 173-e ýetirmek isleýärler

  • 11.07.2021 07:35
  • 6.4k+

Mendeleýewiň tablisasyndaky iň soňky element häzirki wagtda 118-nji nomerde. Fizikleriň we himikleriň hasaplamalary biziň 173 sany elementi döredip biljekdigimizi anyk görkezýär. Olary nädip almak hakynda Dubna şäherinde geçirilen «Adatdan daşary agyr elementler» atly halkara duşuşykda gürrüň edildi. Bu barada smotrim.ru ýazýar.

Ara alyp maslahatlaşmalara Russiýanyň Ylymlar akademiýasynyň prezidenti Aleksandr Sergeýew we akademiýanyň agyr ionlaryň fizikasy boýunça geňeşiniň agzalary gatnaşdylar. Duşuşyk Dubna şäherinde geçirilýär, çünki hut şu ýerde, Birleşen ýadro barlaglary institutynyň Ýadro täsirleşmeleri barlaghanasynda dünýäde ilkinji gezek 118 nomerli jemleýji element, şol sanda elementleriň ýene bäşisi sintez edildi. Ýeri gelende bellesek, 118 nomerli element Ýadro täsirleşmeleri barlaghanasynyň ylmy ýolbaşçysy, akademik Ýuriý Oganesýanyň hormatyna «ogeneson» diýip atlandyryldy. Onuň topary 113-den 118-e çenli adatdan daşary agyr himiki elementleriň ähli 6-syny döretdi. Dünýä belli sowet we rus alymy, akademik Ýuriý Oganesýan häzir 88 ýaşynda.
Adamzat beýik alymlaryň kömegi bilen baryp geçen asyryň başlarynda himiki elementleri diňe tebigatdan tapyp bolman, eýsem, olary emeli ýol bilen döredip bolýandygy hakynda netijä geldi. Mendeleýewiň tablisasynda 43-nji nomerde duran tehnesiý elementi ilkinji «emeli» element boldy. Ony 1937-nji ýylda sintezlediler, soňlugy bilen bolsa örän ujypsyz mukdarda tebigatda ýüze çykardylar.
95-den 118-e çenli nomerde ýerleşen adatdan daşary agyr elementler tebigatda duş gelmeýär, olar hatda barlaghanalaryň diwarlarynda-da sanaýmalyja sekunt ýaşaýarlar. Örän agyr ýadrolary sebäpli, beýle elementleriň ömri örän gysga. Olarda, takmynan, 300 sany proton we neýtron jebis ýerleşýär. Şunlukda, adatdan daşary agyr elementleriň ählisi radioişjeň elementlerdir. Olaryň tebigatda duş gelmeýändigi hem şunuň bilen baglydyr. Olar bardy-geldi tebigy şertlerde bir ýerlerde peýda bolaýsa-da, adamzat olary «tutup» bilmez.
Adatdan daşary agyr elementleriň sintezini Tebigatyň gudraty hasaplap bolar. Şu adatdan daşary wezipä örän täsin ýagdaýda adamyň güýji, onuň pikirleridir tehnologiýalar erk edip bilýär. Agyr elementleri döredijiler, elbetde, ýadroda protondyr neýtronlary iň aňrybaş derejede näçe sanda birleşdirip we elektronlar bilen gurşap boljakdygy barada-da pikir etdiler.
4 ýyl mundan ozal täze zelandiýaly we amerikan fizikleri oganeson bilen Mendeleýewiň tablisasyndaky elementleriň tamamlandygyny, 119 we 120 nomerli elementleriň indi bolup bilmejekdigini aýtdylar. Ýöne fransuz, şwed, polýak, fin hünärmenleriniň has soňraky hasaplamalary bu element bilen tablisanyň gutarmaýandygyny görkezdi. Mendeleýewiň tablisasynyň soňky elementiniň nomeri — 173!
Onuň üçin, elbetde, entek ýol geçmek gerek, ýöne dubnaly fiziklere olaryň döretmegiň tehnologiýasy eýýäm düşnükli. 118-den ýokary elementleriň sintezi üçin Birleşen ýadro barlaglary institutynda golaýda «Adatdan daşary agyr elementleriň fabrigini» gurdular. Ol ýerde şu ýylyň güýzünde 119 we 120 nomerli himiki elementleriň sintezine başlamagy meýilleşdirýärler.
Adatdan daşary agyr elementler boşlukdan, ýagny wakuumdan bölekleri almakda täsin gural bolup biler. Bu meşhur pikiri Dubnadaky NICA kollaýderinde durmuşa geçirmegi akademik Ýuriý Oganesýan teklip etdi. Kollaýder häzir Dubnada gurulýar we ol ýene iki ýyldan işe giriziler.


şu gün 18:47
1.9k+

Geohimikler altynyň gelip çykyşyny düşündirdiler: ol Ýeriň özeninden syzylyp çykýar

Germaniýanyň Göttingen uniwersitetiniň geohimikleri görlüp-eşidilmedik açyş etdiler. Olaryň barlaglary altynyň we beýleki gymmatly metallaryň üstki gatlaga Ýeriň özeninden syzylyp çykýandygyny subut etdi. Nature žurnalynda çap edilen ylmy makalada bu prosesiň milliardlarça ýyllap dowam edýändigi aýdylýar...

şu gün 13:56
2k+

Paleontologlar Ispaniýada stegozawryň gowy saklanyp galan kelleçanagyny tapdy

Ispan paleontologlary möhüm tapyndy barada habar berdi. Ýurduň gündogaryndaky Teruel welaýatynda geçirilen gazuw-agtaryş işleri wagtynda stegozawryň kelleçanagy tapyldy – ol örän gowy ýagdaýda saklanyp galypdyr...

şu gün 13:53
2.8k+

Indoneziýanyň kenaryndaky Ýuwaş ummanynyň düýbünde gadymy dünýäniň yzlary tapyldy

Indoneziýanyň kenarlarynda, Ýawa bilen Madura adalarynyň arasyndaky bogazyň düýbünde suwa giden gadymy jülgäniň yzlary tapyldy. Häzir bu ýerde ummanyň ýalpak ýeri bar diýip, Daily Mail habar berýär. Geologlar Sumatra, Ýawa we Borneo adalarynyň arasyndaky umman düýbüniň birwagtlar gury ýer bolandygyny bireýýäm kesgitläpdi...

30.05.2025 16:58
6.6k+

Alymlar Bethoweniň kelleçanagynyň suraty esasynda onuň ýüzüni gaýtadan dikeltdiler

3D modelirleme boýunça britaniýaly hünärmen Sisero Moraes ilkinji gezek Lýudwig wan Bethoweniň (1770-1827) kelleçanagynyň esasynda onuň daşky keşbini gaýtadan dikeltdi. Onuň aýtmagyna görä, portret “bellibir derejede agras” boldy, kompozitory döwürdeşleri-de hut şeýle suratlandyrypdy diýip, OrtogOnLineMag žurnalyna salgylanyp, Daily Mail ýazýar...