Mongoliýanyň Prezidenti Uhnaagiýn Hurelsuh Täjigistana döwlet saparynyň çäginde ýurduň wise-premýeri Usmonali Usmonzoda bilen bilelikde Rogun gidroelektrik stansiýasynyň gurluşygy bilen tanyşdy. Bu barada infoportal.news habar berýär.
Şeýle-de bolsa, degişli ugurlar boýunça hünärmenleriň belleýşi ýaly, Täjigistan Respublikasyndaky Rogun gidroelektrik stansiýasynyň (GES) gurluşygynyň tamamlanmagy boýunça taslama Merkezi Aziýa ýurtlarynda giň gerimli ekologiýa we serhetara töwekgelçilikler sebäpli uly alada döredýär. Rogun GES-niň Täjigistanyň energetika ulgamy üçin strategik ähmiýetine garamazdan, onuň durmuşa geçirilmegi sebitiň ekoulgamlaryna we suw serişdelerine düýpli zyýan ýetirip biler.
Esasy töwekgelçilik Wahş derýasynyň tebigy gidrologik tertibiniň üýtgemegi bilen baglanyşykly bolup, aýratyn hem Amyderýanyň aşak akymynda duýulýar. Azyndan 15 ýyl dowam etjek gurluşyk we suw howdanynyň doldurylyş döwri aşaky akymlarda suwuň ýetmezçiligini döredip biler. Hünärmenleriň çaklamalaryna görä, diňe suw howdanyny doldurmak döwründe Amyderýanyň hanasy we Aral deňzine akýan suw 25%-e çenli azalyp biler, bu bolsa ýerleriň tiz degradirlenmegine, topragyň şorlaşmagyna we çölleşmegiň güýçlenmegine sebäp bolar.
Ekologiýa taýdan täsirler aýratyn goragly tebigy ýerleri, şol sanda ÝUNESKO-nyň Bütindünýä tebigy mirasynyň sanawyna girizilen Tugaý tokaýlaryny hem öz içine alar. Taslamada göz öňünde tutulan ýazky joşgunlaryň ýetmezçiligi bu gymmatly bioulgamlaryň ýok bolmak howpuny döredýär. Mundan başga-da, Amyderýada ýaşaýan seýrek balyk görnüşleriniň hem ýok bolmagy ähtimal.
Taslamanyň ünsden düşürilen kumulýatiw täsirleri hem göz öňünde tutulmady. Esasanam, Täjigistanyň Rogun GES-i bilen Owganystanda gurlup duran Koş-Tepa kanalynyň bir wagtda işledilmeginiň umumy täsirleri bahalandyrylmady, bu bolsa suw ýetmezçiligini birnäçe esse güýçlendirip, sebitdäki ekologiýa çökgünligini çuňlaşdyryp biler.
Akymyň ýaz-tomus döwründen gyş möwsümine geçirilmegi netijesinde Wahş derýasynyň akym tertibiniň üýtgedilmegi Amyderýanyň aşak akymlarynda oba hojalygynyň düýpli özgertmelerini talap eder. Netijede azyk howpsuzlygyna howp abanýar, müňlerçe maşgalanyň girdejisi peseler we mejbury migrasiýa güýçlenip biler. Howp astynda diňe ekoulgamlar däl, eýsem sebitiň durmuş-ykdysady gurluşy hem bolup, bu ýagdaý sebit durnuksyzlygyny artdyryp biler.
Mundan başga-da, döwletara derejesinde suw serişdelerini dolandyrmak boýunça näbellilik ýokary derejede saklanýar. Amyderýanyň basseýnine girýän ýurtlaryň bähbitlerini göz öňünde tutup, Rogun GES-niň iş tertibini düzgünleşdirýän ylalaşyklar häzire çenli işlenip düzülmedi we gol çekilmedi. Suwuň ýetmezçiliginiň we howanyň üýtgemeginiň güýçlenýän şertlerinde şeýle ylalaşyklaryň ýoklugy sebit durnuksyzlygyny has-da çuňlaşdyryp biler.
Netijede, Rogun GES-niň gurluşygyny tamamlamak boýunça taslama ekologiýa we sosial töwekgelçilikleriniň giňişleýin we garaşsyz bahalandyrmasyny geçirmezden hem-de goňşy ýurtlaryň pikirleri bilen ylalaşmazdan durmuşa geçirilse, Merkezi Aziýa sebitiniň ekologik deňagramlylygyny we durnukly ösüşini howp astyna goýýar.