Amazonkanyň «altyn» howpy

  • 08.06.2021 14:59
  • 23k+

Altynyň we beýleki peýdaly baýlyklaryň bikanun gazylyp alynmagy diňe bir dünýäniň biodürlülige örän baý ýerine — Amazonka däl, eýsem, millionlarça adamyň ýaşaýyş gurşawynyň serişdelerine hem täsirini ýetirýär. Bu barada azertag.az-yň habarçysy öz makalasynda ýazýar.

Amazonka tropiki tokaýlaryň we derýalaryň iň iri ulgamy hökmünde bellidir. Bu ýerde planetanyň bipdürlüliginiň 10 göterimi jemlenip, Latyn Amerikasyndaky 9 döwletiň çägine ýaýylyp gidýär. Bu ýerde 47 milliondan gowrak adam, şol sanda ýerli oturymly halklaryň 410-sy ýaşaýar. Özüniň gelip çykyşyna we ekologik häsiýetnamalaryna laýyklykda, bu sebit klimaty kadalaşdyrmak we suwuň aýlanyşygy üçin esasy orun eýeleýär, şonuň bilen birlikde, sebitiň ekologiýa we ykdysady abadançylygyna-da öz täsirini ýetirýär. Şoňa görä-de, Amazonkany gorap saklamak ählumumy ekoulgam üçin örän uly ähmiýete eýedir.
Tokaýlaryň çapylmagy bilen birlikde, derýalaryň hapalanmagy hem Amazonkanyň dürli görnüşli ekoulgamy üçin örän uly howp döredýär. Bu hapalanma gazylyp alynýan baýlyklaryň, şol sanda altynyň rejeli däl usullar arkaly çykarylýandygy bilen baglanyşyklydyr. Altyny almak üçin simabyň ulanylmagy adaty hadysa hasaplanýar, ýöne onuň daşky gurşawa we adamlaryň saglygyna ýetirýän zyýany göz öňünde tutulmaýar. Degişli gözegçiliksiz amala aşyrylýan dag-magdan senagaty tokaýlaryň ýok bolup gitmegine, topragyň eroziýasyna, suwlaryň we gidrobiologik serişdeleriň hapalanmagyna, şeýle-de derýalaryň akymynyň üýtgemegine sebäp boldy.
Dünýä resurslary we sosial-ekologiki torlar institutynyň Amazonkanyň geografiki ýagdaýlary baradaky maglumatlaryna görä, kanuny däl dagçylar gazyp almagyň islendik görnüşi gadagan edilýän ýerli oturymly halklaryň 370 gektar meýdanyna kürsäp girdiler. Mundan başga-da, simaply operasiýalaryň netijesinde, Amazonkanyň derýalarynyň 30-sy hapalanýar. Umumy suw ýygnaýjy desgalar arkaly balyklar serhetden geçip, göçüp gidýärler. Maglumatlara görä, ýerli halklaryň ýaşaýan jemgyýetiniň takmynan 80 göterimine bolsa balyklar iýmit çeşmesi bolup hyzmat edýär. 
BSGG-niň maglumatlaryna laýyklykda, kolumbiýa Amazonkasynda ýaşaýan ýaşaýjylaryň käbiriniň rugsady bilen alnan saç we gan nusgalary olaryň ganynda simabyň möçberiniň bolmalysyndan 150 esse ýokarydygyny görkezýär. Bedendäki metalyň bu ýokary derejesi olaryň nerw, iýmit siňdiriş we immun ulgamyna täsirini ýetirýär.
Ine, hut şu meseleler hem sebitiň köp ýurtlarynda howsalalyk döretdi we şunuň bilen baglylykda, altynyň gazylyp alnyşyny peseltmek boýunça Amazon sebitleýin bileleşigi döredi. Ol ilkibaşda Kolumbiýada başlap, häzirki wagtda Braziliýadan, Perudan, bolowiýadan, Fransuz Gwianasyndan hökümet we raýat jemgyýeti guramalary hem oňa gatnaşýar. Olar bilelikde Amazonkanyň tebigatyna we adamlara altynyň gazyp alnyşynyň täsirini azaltmak boýunça hereketleri utgaşdyrmak babatda hyzmatdaşlyk üçin meýdançany döretmäge çalyşýarlar.

25.08.2025 13:42
9.3k+

Aý Günüň golaýyndan geçdi: teleskoplar Gün tutulmasyna taýýarlygy düşürip ýetişdiler

23-nji awgustda Aý Günüň ýanyndan geçdi. Bu hadysany GOES-19 kosmos apparatyna ornaşdyrylan SUVI Gün teleskoplary ýazga aldy. Suratlar we wideo ýazgylar Aşgabat wagty bilen irden sagat 10 töwereginde, astronomik täze Aý döwründen takmynan bir sagat öň düşürildi...

22.08.2025 18:54
3k+

Kaliforniýadaky gurakçylyk 2025-nji ýylda badam hasylynyň azalmagyna getirer

2025-nji ýylda badam hasyly Kaliforniýadaky gurakçylyk sebäpli ep-esli azalar, çünki bu ýerde badamyň global möçberiniň, takmynan, 80%-i ösdürilip ýetişdirilýär diýip, The Telegraph ýazýar. Ýagdaý köp ýurtlarda çörekçileri we süýjülik öndürijileri adaty reseptlere gaýtadan seretmäge mejbur eder...

21.08.2025 19:48
13k+

Gün özünden uly plazma zyňdy

20-nji awgustda astronomlar soňky ýyllaryň iň uly Gün hadysalarynyň birini hasaba aldy: Günüň günorta polýusyndan uly protuberanes zyňyldy. Onuň uzynlygy, takmynan, 1,5 mln kilometr boldy, bu bolsa Günüň öz diametrinden (takmynan, 1,4 mln km) hem uludyr...

18.08.2025 15:56
3.6k+

Günde tegmilleriň sany ep-esli azaldy, ol alawlama işjeňligini gowşadyp biler

Günüň Ýere bakýan tarapynda Gün tegmilleri asla galmady diýen ýaly. Bu barada RYA-nyň Kosmos gözlegleri institutynyň Gün astronomiýasy barlaghanasy habar berdi. Hünärmenleriň maglumatlaryna görä, ýokary takyklykdaky suratlarda häzir dört sany tegmilli ýeri görmek bolýar...