Amazonkanyň «altyn» howpy

  • 08.06.2021 14:59
  • 23k+

Altynyň we beýleki peýdaly baýlyklaryň bikanun gazylyp alynmagy diňe bir dünýäniň biodürlülige örän baý ýerine — Amazonka däl, eýsem, millionlarça adamyň ýaşaýyş gurşawynyň serişdelerine hem täsirini ýetirýär. Bu barada azertag.az-yň habarçysy öz makalasynda ýazýar.

Amazonka tropiki tokaýlaryň we derýalaryň iň iri ulgamy hökmünde bellidir. Bu ýerde planetanyň bipdürlüliginiň 10 göterimi jemlenip, Latyn Amerikasyndaky 9 döwletiň çägine ýaýylyp gidýär. Bu ýerde 47 milliondan gowrak adam, şol sanda ýerli oturymly halklaryň 410-sy ýaşaýar. Özüniň gelip çykyşyna we ekologik häsiýetnamalaryna laýyklykda, bu sebit klimaty kadalaşdyrmak we suwuň aýlanyşygy üçin esasy orun eýeleýär, şonuň bilen birlikde, sebitiň ekologiýa we ykdysady abadançylygyna-da öz täsirini ýetirýär. Şoňa görä-de, Amazonkany gorap saklamak ählumumy ekoulgam üçin örän uly ähmiýete eýedir.
Tokaýlaryň çapylmagy bilen birlikde, derýalaryň hapalanmagy hem Amazonkanyň dürli görnüşli ekoulgamy üçin örän uly howp döredýär. Bu hapalanma gazylyp alynýan baýlyklaryň, şol sanda altynyň rejeli däl usullar arkaly çykarylýandygy bilen baglanyşyklydyr. Altyny almak üçin simabyň ulanylmagy adaty hadysa hasaplanýar, ýöne onuň daşky gurşawa we adamlaryň saglygyna ýetirýän zyýany göz öňünde tutulmaýar. Degişli gözegçiliksiz amala aşyrylýan dag-magdan senagaty tokaýlaryň ýok bolup gitmegine, topragyň eroziýasyna, suwlaryň we gidrobiologik serişdeleriň hapalanmagyna, şeýle-de derýalaryň akymynyň üýtgemegine sebäp boldy.
Dünýä resurslary we sosial-ekologiki torlar institutynyň Amazonkanyň geografiki ýagdaýlary baradaky maglumatlaryna görä, kanuny däl dagçylar gazyp almagyň islendik görnüşi gadagan edilýän ýerli oturymly halklaryň 370 gektar meýdanyna kürsäp girdiler. Mundan başga-da, simaply operasiýalaryň netijesinde, Amazonkanyň derýalarynyň 30-sy hapalanýar. Umumy suw ýygnaýjy desgalar arkaly balyklar serhetden geçip, göçüp gidýärler. Maglumatlara görä, ýerli halklaryň ýaşaýan jemgyýetiniň takmynan 80 göterimine bolsa balyklar iýmit çeşmesi bolup hyzmat edýär. 
BSGG-niň maglumatlaryna laýyklykda, kolumbiýa Amazonkasynda ýaşaýan ýaşaýjylaryň käbiriniň rugsady bilen alnan saç we gan nusgalary olaryň ganynda simabyň möçberiniň bolmalysyndan 150 esse ýokarydygyny görkezýär. Bedendäki metalyň bu ýokary derejesi olaryň nerw, iýmit siňdiriş we immun ulgamyna täsirini ýetirýär.
Ine, hut şu meseleler hem sebitiň köp ýurtlarynda howsalalyk döretdi we şunuň bilen baglylykda, altynyň gazylyp alnyşyny peseltmek boýunça Amazon sebitleýin bileleşigi döredi. Ol ilkibaşda Kolumbiýada başlap, häzirki wagtda Braziliýadan, Perudan, bolowiýadan, Fransuz Gwianasyndan hökümet we raýat jemgyýeti guramalary hem oňa gatnaşýar. Olar bilelikde Amazonkanyň tebigatyna we adamlara altynyň gazyp alnyşynyň täsirini azaltmak boýunça hereketleri utgaşdyrmak babatda hyzmatdaşlyk üçin meýdançany döretmäge çalyşýarlar.

şu gün 07:41
20

“Tomus, güýz, gyş, zibil...” Alymlar täze möwsümleriň dörändigini öňe sürýär

Londonyň ykdysadyýet mekdebiniň we Beýik Britaniýadaky Ýork uniwersitetiniň alymlary adamzat işiniň Ýeriň tebigy sazlaşygyny düýpgöter üýtgedendigini aýdýar. Bu hem täze möwsümleriň – “tüsse” we “zibil” möwsüminiň peýda bolmagyna getirdi diýip, ylmy gözlege salgylanyp, Live Science habar berýär...

31.07.2025 20:18
5.2k+

Aý we Ýer bir günde Günüň öňüni örtdi. NASA-nyň zondy seýrek hadysany ýazga aldy

NASA-nyň gije-gündizleýin Günüň işjeňligini yzarlaýan Solar Dynamics Observatory (SDO) kosmos zondy 25-nji iýulda  seýrek hadysany bellige aldy. Günüň öňüni ilki Aý bölekleýin ýapdy we üç sagatdan soň Ýer hem şu ýagdaýy gaýtalady...

30.07.2025 14:41
6.7k+

Günüň üstünde üç ýyldan bäri ilkinji gezek täze polýar deşikler emele gelip başlady

Günüň üstünde 2022-nji ýyldan bäri ilkinji gezek polýar koronal deşikler peýda bolup başlady. Bu barada Russiýanyň Ylymlar akademiýasynyň Kosmos barlaglary institutynyň we Sibir bölüminiň Gün-Ýerüsti fizika institutynyň web sahypasyna salgylanýan TASS habar berdi...

30.07.2025 12:59
15k+

Kamçatkada 8,7 bal ululykda güýçli ýertitreme boldy. Ol 1952-nji ýyldan bäri iň ulusy

30-njy iýula geçilen gije Kamçatkanyň (Russiýa) kenaryndan 161 km uzaklykda 32 km çuňlukda 8,7 bal ululykda ýertitreme bolup geçdi. Bu 1952-nji ýyldan bäri iň güýçli ýertitreme boldy diýip, Russiýanyň Ylymlar Akademiýasynyň Geofizika gullugynyň şahamçasynyň metbugat gullugy habar berdi...