Antarktikada öňi alynmaly esasy 5 ýagdaý

  • 24.06.2021 17:13
  • 17k+

Antropogen täsir esasynda klimatyň üýtgemegi Antarktikada öňüni alyp bolmajak ýagdaýlary döredýär. Munuň özi eýýäm onuň toprak ulgamyna täsirini ýetirýär we tutuş adamzat hem-de biodürlülik üçin howp salýar. Wudro Wilson adyndaky Ylmy merkeziň ýanyndaky Polýar institutynyň we Pew Charitable Trusts haýyr-sahawat gaznasynyň wirtual bilermenler iş topary şeýle netijä geldiler. Dürli ylmy ugurlardan Antarktika boýunça alym-hünärmenleriň ylmy garaýyşlary hi-tech.mail.ru saýtynda köpçülige ýetirildi.

Alymlar topary öz netijelerini şu ýylyň 14-24-nji iýunynda Fransiýada geçirilýän Antarktika boýunça ylalaşygyň tarapdarlarynyň her ýylky maslahat beriş ýygnagyna bagyşlanyp çap edilen «Klimatyň üýtgemegi we Günorta okeanyň durnuklylygy ýa-da Polýar mümkinçilikleri» atly hasabatda tanyşdyrdylar.
Alymlaryň sözlerine görä, Antarktika tutuş dünýä ýüzüniň klimat ulgamyny kadalaşdyrmakda esasy orun eýeleýär. Eger-de Pariž ylalaşygynyň maksatlaýyn görkezijileri ýokarlandyrylsa, Antarktidanyň eremegi sebäpli, deňizleriň suwunyň derejesi has çalt köpeler. Şonda 2060-njy ýyla çenli dünýäde özgeriş pursady bolup geçer — 3º C maýlama bolar we diňe Antarktikanyň buzlarynyň eremegi sebäpli, adamzadyň hiç bir tagallalary 2100-nji ýyla çenli deňiz suwunyň derejesiniň 17-den 21 santimetr ýokarlanmagynyň öňüni alyp bilmez.
Günorta okeanda öňüni alyp bolmajak esasy 5 proses — olar ählumumy derejede adamzada uly howp salýar:

  1. Okeanyň temperaturasynyň ýokarlanmagy. Antarktikanyň töwereklerindäki ýyly suwlar buzluklary yza çekilmäge mejbur edip, şelf buzlarynyň eremegine getirýär.
  2. Buz örtüginiň zaýalanmagy. Deňiz buzlarynyň meýdanynyň, möwsümleýinliginiň we galyňlygynyň üýtgemegi jandarlar üçin möhüm iýmit çäkleriniň ýok bolmagyna getirip, biodürlülige howp salýar.
  3. Okeanyň himiki düzüminiň üýtgemegi. Haçan-da okean atmosfera howasyndan kömürturşy gazynyň ýokarlandyrylan möçberini özüne siňdirse, onuň turşulygy ýokarlanýar. Munuň özi tutuş ekoulgam üçin güýçli täsirini ýetirip, iýmit zynjyrynyň bozulmagyna getirer hem-de jandarlaryň senagat görnüşlerine uly täsir eder.
  4. Sebitiň uglerody siňdiriş mümkinçiliginiň üýtgemegi. Howanyň maýlamagy Günorta okeanda uglerod bilen atmosfera howasynyň alyşmagyny, ösümlikdir haýwanlaryň köpelmegini, şeýle-de suwuň üstki we çuňlukdaky gatlaklarynda bioulgamyň netijeliligini peseldýär.
  5. Ekoulgamyň we görnüşleriň ösüşindäki özgerişler.  Howanyň üýtgemegi biodürlüligiň ýok bolmagyna, biologik hadysalaryň üýtgemegine, görnüşleriň geografik paýlanyşynda özgerişlere we iýmit zynjyrynyň ösüşinde ilki sebitleýin, soňra bolsa umumydünýä derejede täsirini ýetirýär.

Alymlar Antarktikada klimatyň üýtgemegi bilen bagly has ýiti täsirleriň öňüni almak üçin ähli ýurtlarda ykdysadyýetiň hemme pudaklarynda howa goýberilýän bug gazlarynyň möçberiniň görnetin azaldylmalydygyny aýdýarlar.

düýn 20:12
5.9k+

Indoneziýadaky Lewotobi Laki Laki wulkany 18 km beýiklikde kül zyňdy

Indoneziýanyň Flores adasynda Lewotobi Laki Laki wulkanynyň güýçli atylmasy bolup geçdi. Asmana 18 km beýiklikdäki kül sütüni göterildi diýip, ýerli häkimiýetlere salgylanyp, CNA habar berýär. Indoneziýanyň wulkanologiýa agentliginiň maglumatlaryna görä, wulkan gaty sesli partlamalar bilen atyldy...

düýn 10:25
3.9k+

Dünýäde CO₂ zyňyndylary rekord derejede 40,8 milliard tonna ýetdi

Geçen ýyl dünýäde kömürturşy gazynyň zyňyndylary CO₂ ekwiwalentinde 40,8 milliard tonna ýetdi. Bu barada Energetika instituty (EI) tarapyndan neşir edilen “2025-nji ýylda dünýä energetikasynyň san maglumatyna syn” atly täze hasabatda aýdylýar...

07.07.2025 13:30
7.5k+

Orbitadan bulutlaryň üstünde seýrek ýyldyrym surata alyndy

NASA-nyň zenan astronawty Nikol Aýers Halkara kosmos stansiýasynyň bortundan ýyldyrymyň seýrek görnüşini – spraýty surata aldy. Surat stansiýa Meksika bilen ABŞ-nyň üstünden uçup geçen wagty düşürildi. Aýersiň aýtmagyna görä, şeýle surat alymlara spraýtlaryň tebigatyna, olaryň aýratynlyklaryna we tupan bilen baglanyşygyna has gowy düşünmäge kömek edýär...

27.06.2025 20:25
14k+

Dünýäniň iň gurak ýerleriniň biri bolan Atakama çölüni gar örtdi

Çiliniň demirgazygynda Atakama çölünde gar ýagdy. Bu çöl Ýer ýüzünde iň gurak sebitleriň biri hökmünde tanalýar. Şeýle-de bolsa, bu seýrek hadysa ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) obserwatoriýasynyň sosial ulgamlarynda paýlaşylan wideolarynda görkezildi...