Ýakynda tmcars.info-da habar berşimiz ýaly, Germaniýanyň Essen uniwersitet hassahanasynyň alymlary koronawirusy ýok edýän derman serişdesini taýýarladylar. Bu derman serişdesiniň düzüminde bolsa, buýan köküniň ekstraktynyň bardygy bellenildi. Buýan ynsan saglygy üçin taýsyz melhem. Ylmy çeşmeleriň habar bermegine görä, buýan kökünde glisirrin, flawonoidler, steroidler, efir ýagy, C witamini, şeýle hem krahmal saklanýar. Glisirriziniň mukdary 6%-e golaýlaýar. Onuň süýjüligi şekeriňkiden 40 esse ýokarydyr.
Gippokrat we Galen ýaly gadymyýetiň abraýly lukmanlary bejergi işlerinde buýan köküni giňden ulanypdyrlar. Meşhur Ibn Sina bolsa böwrek kesellerinde, gyzzyrmada we öýken kesellerinde buýan köküni maslahat beripdir.
Türkmenistanda buýan köki gadymy döwürlerden bäri dermanlyk maksady bilen peýdalanylýar. Hünärmenleriň baha bermegine görä, türkmen buýany hili we sarp ediji häsiýetleri boýunça dünýäde iň gowularynyň biri hasaplanylýar.
Häzirki wagtda Türkmenistanda innowasion tehnologiýalaryň esasynda buýan önümleriniň hilini ýokarlandyrmagyň üstünde işleýän “Buýan” agrosenagat toplumy bar. Köküň özi, onuň goýy we gury ekstrakty ýurtda hem-de daşary ýurtlarda uly islege eýedir. Ýurdumyzdaky buýan toplumynyň önümleriniň bir bölegi daşary ýurtlara eksport edilýär, beýleki bölegi bolsa «Saglyk» derman kärhanasynda ýokumly şirelere we melhemlik çaýlara öwrülýär. Aşgazan-içege, dem alyş ýollary, öýken we deri keselleriniň bire-bir emi bolan buýan kökünden taýýarlanan melhemlikler ýurdumyzyň dermanhanalarynda elýeterli bahadan ilata hödürlenilýär.
Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik kitabynda buýan köküniň peýdalanylyşy, ondan melhemlikleriň taýýarlanylyşy barada maglumatlary dykgatyňyza ýetirýäris.
Peýdalanylyşy
Buýan köki ylmy hem-de halk lukmançylygynda içdäki ýaraly keselleriň, üsgülewügiň, böwrek, ýokarky dem alyş ýollarynyň, onkibarmak içegäniň sökelliklerinde sürgi hökmünde ir döwürlerden bäri ulanylyp gelinýär.
Ösümligiň dermanlyk köküni dürli garyndylaryňdyr çaýlaryň düzümine goşýarlar. Buýandan ýasalan kükrek eleksiri gägirdiji serişde hökmünde peýdalanylýar. Glisiramyň demgysmada, allergiýada, demrewde haýry kän.
Hytaýda buýan gadym zamanlardan bäri belli. Bu ýerde ony garratmaýan serişde hökmünde peýdalanypdyrlar. Orta asyrlardaky lukmançylyk edebiýatlarynyň hemmesinde diýen ýaly buýan hakda köp maglumat berilýär. Buýanyň kökünden alnan toşaby meşhur gägirdiji serişde hökmünde ulanypdyrlar.
Buýan iýmit, konditer, reňk senagatynda, dürli içgileri taýýarlamakda giňden ulanylýar.
Derman taýýarlanylyşy hem ulanylyşy:
Owradylan buýanyň bir nahar çemçesiniň (15 g) üstüne ýarym litr (500 ml) suw guýup, pessaý otda 10 minut gaýnatmaly. Taýýar bolan peti hasa bilen süzüp, 5 çaý çemçesinden (25 g) her gezek nahardan öň içmeli.
Owradylan köküň bir nahar çemçesiniň (15 g) üstüne bir bulgur (200 ml) gaýnag suw guýup, haýal ýanýan otda 15-20 minut gaýnatmaly. Emele gelen peti her gün bir nahar çemçesinden (15 g) 4-5 gezek içmeli.
Buýan köki garylan «kükrek çaýynyň» taýýarlanylyşy.
Munuň üçin bir nahar çemçesi mukdaryndaky garyndynyň 3 bölegini atgulagyň ýapragy, 3 bölegini, buýanyň köki we 4 bölegini dürotunyň ýapragy tutmaly. Garyndy taýýar bolansoň, üstüne iki bulgur (400 ml) gaýnag suw guýup, 20 minut goýmaly. Taýýar çaýy ýyly mahaly 1-2 bulgurdan (200-400 ml) içmeli.